Sản phẩm biến đổi gene (GMO) và thực phẩm biến đổi gene (GMF) đã trở thành đề tài tranh luận khá sôi nổi trong bối cảnh có khoảng 1 tỷ người trên thế giới thiếu ăn, 80 quốc gia đang thiếu lương thực. Trong điều kiện phải bảo đảm cung cấp đủ lương thực thực phẩm cho dân số thế giới (dự kiến lên đến khoảng 11 tỷ người vào năm 2050), một số quốc gia và tổ chức quốc tế đã coi GMF là giải pháp tốt để giải quyết vấn đề: Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Lương Nông Thế giới (FAO), Hiệp hội Hoàng gia Anh và hơn 60 quốc gia khẳng định các loại GMF vượt qua được đánh giá an toàn dựa trên các nguyên tắc Codex là an toàn và được phép sử dụng. Các quốc gia và tổ chức quốc tế này đều ủng hộ việc áp dụng công nghệ sinh học để góp phần giải quyết vấn đề an ninh lương thực, dinh dưỡng trong bối cảnh toàn cầu hóa. Cơ sở của các quyết định này là, cho đến nay, các nghiên cứu trên động vật vẫn chưa cho thấy các tác hại nào khác biệt giữa GMF và thực phẩm thông thường. Hơn nữa, đã qua hơn 20 năm, kể từ khi GMF được đưa vào sử dụng, vẫn chưa có báo cáo về những tác hại do nó gây ra cho con người. Sản phẩm GMO đã và đang là nguồn cung cấp nguyên liệu dồi dào cho nhiều ngành sản xuất, nhất là ngành chăn nuôi và giúp giảm phát thải CO2 và các tác động tiêu cực lên môi trường. Do vậy, theo ghi nhận của CropLife Việt Nam, năm 2022 là năm có rất nhiều quốc gia ban hành chính sách “mở cửa” đối với giống cây trồng, nông sản biến đổi gene. Việt Nam cũng đã có các văn bản quy phạm pháp luật để điều chỉnh các hoạt động liên quan đến sản phẩm GMO trên cả nước kể từ năm 2005, với những soát xét, bổ sung gần đây.
Ứng dụng công nghệ sinh học hiện đại trong việc tạo ra các giống mới, với các tính trạng mong muốn thông qua công nghệ ADN tiếp tục được áp dụng rộng rãi trên thế giới và trong nước. Khoảng cuối những năm 2000, nhằm cải tạo chuỗi ADN trong đối tượng, một hướng công nghệ mới đã được phát triển trên thế giới, đó là công nghệ chỉnh sửa gene (Gene editing). Nếu như GMO là sản phẩm biến đổi gene cải thiện trên cơ sở đưa gene khác loài vào đối tượng mong muốn cải thiện, thì chỉnh sửa gene là sử dụng các gene mục tiêu, ADN thông tin để đưa vào chỉnh sửa những đoạn gene bất lợi, không phù hợp với mục tiêu. Công nghệ này tác động bằng các gene cùng một loài, không sử dụng gene ngoại lai từ các loài khác, bước đầu đã được các nhà khoa học Việt Nam tiếp cận để tạo ra các sản phẩm có tính trạng tốt: Viện Di truyền Nông nghiệp (Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, năm 2021) có đề tài “Nghiên cứu ứng dụng công nghệ chỉnh sửa hệ gene để cải tạo tính trạng mùi thơm và kháng bạc lá trên một số giống lúa chủ lực của Việt Nam”; tác giả Nguyễn Xuân Dũng (Trung tâm Công nghệ Sinh học TP.HCM) đã “Nghiên cứu ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gene CRISPR/Cas9 trên cây dưa leo hướng đến tạo giống dưa leo có khả năng kháng virus” (2022). Năm 2023, Viện Công nghệ sinh học (Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam), có đề tài “Ứng dụng công nghệ chỉnh sửa gene để làm tăng hàm lượng đường và các axit amin có lợi cho sức khỏe trên quả cà chua”,...
Các sản phẩm chỉnh sửa gene (chỉnh sửa chuỗi ADN trong bản thân loài sinh vật) có tác động tới an toàn sinh học hay an toàn dinh dưỡng như thế nào, hiện vẫn chưa có các đánh giá chính thống. Tuy nhiên, theo GS.TS Bùi Chí Bửu (nguyên Phó Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, các kết quả đạt được do chỉnh sửa gene mang lại tốt hơn rất nhiều so với GMO. Do sàng lọc di truyền tốt, nên rủi ro cho sức khỏe của con người cũng sẽ được giảm thiểu.
Theo Paul Collier, một nhà kinh tế học ở Đại học Oxford, “Biến đổi gene tương tự như điện hạt nhân, chẳng ai thích nó nhưng khí hậu thay đổi khiến người ta buộc phải dùng tới nó”. Trong bối cảnh nhân mãn, biến đổi khí hậu và thiếu hụt lương thực đang tạo ra những áp lực lớn đối với ngành sản xuất lương thực trên toàn thế giới, việc sử dụng các sản phẩm GMO, hay chỉnh sửa gene, để làm thực phẩm cho con người là rất cần thiết. Tuy nhiên, cần phải có những đánh giá rất cẩn trọng để đảm bảo an toàn cho người sử dụng.
BBT