Năng lượng có vai trò rất quan trọng trong sự phát triển. Việc sử dụng năng lượng (SDNL) tiết kiệm và hiệu quả (TK&HQ) là yêu cầu sống còn của các quốc gia. Tại Việt Nam, theo Chương trình quốc gia về SDNL TK&HQ giai đoạn 2019-2030, cả nước phấn đấu đạt mức tiết kiệm năng lượng từ 8-10% tổng tiêu thụ toàn quốc. Kiểm toán năng lượng (KTNL) là công cụ giúp xác định các tiềm năng và giải pháp tiết kiệm năng lượng (TKNL), hướng đến phát triển bền vững.

Hoạt động tiết kiệm và kiểm toán năng lượng ở Việt Nam

Việc KTNL đã xuất hiện từ những năm 1970, sau khi xảy ra cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu. Ở Việt Nam, vấn đề quản lý năng lượng trong sản xuất và đời sống, do vậy, cũng được quan tâm từ rất sớm. Ở góc độ quốc gia, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách thúc đẩy việc SDNL TK&HQ. Tại các địa phương, nhiều hoạt động cụ thể cũng đã được triển khai. Sự ra đời của Luật SDNL TK&HQ (năm 2010) và Chương trình mục tiêu quốc gia về SDNL TK&HQ giai đoạn 2006-2015 đã giúp cả nước tiết kiệm được trên 15 triệu tấn dầu quy đổi (TOE). Tổng năng lượng tiêu thụ cho giai đoạn 2006-2010 và giai đoạn 2011-2015 giảm lần lượt 3,4% và 5,65%. Trung bình, cả nước đã tiết kiệm được trên 9 tỷ kWh, tương đương 15.000 tỷ đồng, với mức tiết kiệm bình quân đạt 1,5% tổng điện năng tiêu thụ hàng năm.

Theo Luật SDNL TK&HQ, KTNL được định nghĩa là hoạt động đo lường, phân tích, tính toán, đánh giá để xác định mức tiêu thụ năng lượng, tiềm năng TKNL và đề xuất giải pháp SDNL TK&HQ đối với cơ sở SDNL. Gần đây, Thông tư số 22/VBHN-BCT ngày 10/8/2023 quy định việc lập kế hoạch, báo cáo thực hiện kế hoạch SDNL TK&HQ, thực hiện KTNL cũng đã được Bộ Công thương ban hành. Theo đó, cơ sở SDNL trọng điểm (danh sách hàng năm được đăng trên trang https://dataenergy.vn/) có trách nhiệm thực hiện KTNL bắt buộc 3 năm một lần (trừ cơ sở hoạt động trong lĩnh vực vận tải hoặc cơ sở hoạt động nhiều lĩnh vực trong đó có vận tải thì được miễn KTNL đối với hoạt động vận tải). Nhà nước khuyến khích các cơ sở sản xuất công nghiệp, nông nghiệp, xây dựng, cơ sở vận tải không thuộc danh sách cơ sở SDNL trọng điểm định kỳ thực hiện KTNL theo chu kỳ từ 3-5 năm một lần để xác định các cơ hội TKNL, lựa chọn áp dụng các biện pháp SDNL TK&HQ.

Về tổng thể, KTNL bao gồm nghiên cứu đơn giản một thiết bị/nhóm thiết bị chính; sau đó là nghiên cứu kỹ hầu như toàn bộ các thiết bị/hệ thống thiết bị trong dây chuyền sản xuất của doanh nghiệp.

Trình tự thủ tục chi tiết thực hiện KTNL (Nguồn: Thông tư số 22/VBHN-BCT ngày 10/8/2023)

Quá trình này giúp xác định các giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả SDNL hoặc chọn thay thế nguồn năng lượng có chi phí thấp hơn. Mục tiêu chung là hỗ trợ các doanh nghiệp được KTNL có phương án nâng cao hiệu quả SDNL hoặc giảm chi phí năng lượng, để bù đắp cho việc tăng giá năng lượng (đặc biệt là giá điện), giảm chi phí sản xuất, giảm ô nhiễm và bảo tồn các nguồn năng lượng.

Thời gian qua, nhiều dự án hợp tác quốc tế đã được Chính phủ triển khai để hỗ trợ, thúc đẩy các doanh nghiệp thực hiện TKNL, trong đó có hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện KTNL. Cụ thể, Dự án “Thúc đẩy thị trường đầu tư tiết kiệm và hiệu quả năng lượng trong lĩnh vực công nghiệp và hỗ trợ thực hiện Kế hoạch hành động tăng trưởng xanh Việt Nam”, do Cơ quan Hợp tác Quốc tế Hàn Quốc KOICA tài trợ, đã hoàn thành kiểm toán hiệu quả năng lượng tại 10 doanh nghiệp, dự kiến giảm chi phí lên tới hàng tỷ đồng mỗi năm khi áp dụng các giải pháp TKNL được đề xuất. “Chương trình Hợp tác Đối tác Năng lượng Việt Nam - Đan Mạch giai đoạn 2020-2025” - Dự án hỗ trợ kỹ thuật do Chính phủ Đan Mạch tài trợ giúp nâng cao năng lực của các doanh nghiệp công nghiệp, hỗ trợ thực hiện KTNL; thực hiện báo cáo, nghiên cứu tiền khả thi, nghiên cứu khả thi, xây dựng hồ sơ tiếp cận nguồn vốn vay của các ngân hàng,... Bên cạnh đó, nhiều hoạt động nhằm ghi nhận, tôn vinh và thúc đẩy các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp, những công trình xây dựng tiêu biểu hưởng ứng, thực hiện tốt các giải pháp SDNL TK&HQ như Giải thưởng “Hiệu quả năng lượng trong công nghiệp - công trình xây dựng”, “Sản phẩm hiệu suất năng lượng cao nhất”,… cũng đã được Bộ Công thương tổ chức.

Hưởng ứng tiết kiệm và kiểm toán năng lượng tại Thành phố Hồ Chí Minh

TP.HCM hiện là địa phương có số lượng cơ sở SDNL trọng điểm lớn nhất cả nước (378/3.068 cơ sở). Trong đó, phần lớn là các cơ sở hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp, ví dụ như Công ty TNHH Sản xuất First Solar Việt Nam - KCN Đông Nam sản xuất pin và ắc quy có tổng mức năng lượng quy đổi cao nhất TP.HCM (47.551 TOE), Công ty TNHH Scpzone - Linh Trung (40.532 TOE), Công ty TNHH Intel Products Việt Nam (37.160 TOE),… Trong những năm gần đây, nhu cầu SDNL tại TP.HCM ngày càng tăng. Bên cạnh nỗ lực khai thác các nguồn năng lượng tái tạo, việc sử dụng hiệu quả các nguồn năng lượng hiện hữu rất được các nhà nghiên cứu quan tâm. Có thể kể đến như nghiên cứu năm 1995 của các tác giả Phạm Minh Đức, Lê Văn Thao về “Quản lý và sử dụng năng lượng ở Việt Nam – nghiên cứu điển hình ở 10 hộ tiêu thụ năng lượng lớn ở thành phố Hồ Chí Minh”, đã chẩn đoán các nguyên nhân tổn thất năng lượng và đưa ra các giải pháp kỹ thuật mới để khắc phục, cùng dự kiến thời gian thu hồi vốn đầu tư. Năm 2002, với nghiên cứu “Triển khai kiểm toán và thực hiện các biện pháp TKNL tại các doanh nghiệp trên địa bàn TP.HCM”, tác giả Nguyễn Thế Bảo đã biên soạn 3 bộ giáo trình để sử dụng cho các lớp đào tạo và tập huấn về TKNL và tổ chức 5 khóa đào tạo về TKNL cho các doanh nghiệp. “Nghiên cứu các giải pháp sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả cho Trường Đại học Công nghiệp TP.HCM: Báo cáo chuyên đề số 04. Kiểm toán chiếu sáng thí điểm” năm 2016 đã giới thiệu các giải pháp TKNL trong lĩnh vực chiếu sáng. Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Phương Thảo năm 2018 về “Phát triển và ứng dụng công cụ hỗ trợ KTNL lồng ghép sản xuất sạch hơn áp dụng điển hình cho nhà máy chế biến gỗ” đã phát triển công cụ hỗ trợ KTNL lồng ghép sản xuất sạch hơn để đánh giá cho nhà máy sản xuất công nghiệp. Công cụ này đánh giá tổng thể tác động môi trường của nhà máy theo 11 chỉ số, đánh giá tiềm năng TKNL, tiết kiệm nguyên liệu từ kiểm soát quá trình, đánh giá các tổn thất về nhiệt năng, điện năng cũng như đề xuất các giải pháp và hỗ trợ lựa chọn các phương án để thực hiện cải tiến sao cho tối ưu. Những nghiên cứu nêu trên cho thấy tiềm năng của việc KTNL đối với từng quy mô hoạt động khác nhau, không chỉ giới hạn ở các cơ sở SDNL trọng điểm.

Nhiều hoạt động thúc đẩy việc SDNL TK&HQ đang được TP.HCM tăng cường. Ngày 30/12/2021, Ủy ban Nhân dân TP.HCM đã ban hành Kế hoạch số 4485/KH-UBND về SDNL TK&HQ trên địa bàn TP.HCM giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, đặt ra các mục tiêu nâng cao ý thức và kỹ năng SDNL tiết kiệm, phát huy hiệu quả sức mạnh của cộng đồng hướng tới mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Cụ thể, TP.HCM phấn đấu đạt mức TKNL từ 5-7% tổng tiêu thụ toàn Thành phố trong giai đoạn 2019-2025; giảm mức tổn thất điện năng xuống thấp hơn 3,5%; đảm bảo 100% doanh nghiệp vận tải trọng điểm có chương trình phổ biến kỹ năng điều khiển phương tiện/giải pháp kỹ thuật trong khai thác, sử dụng phương tiện giao thông cơ giới theo hướng TKNL; phấn đấu vận động đạt 70% doanh nghiệp hoạt động trong khu công nghiệp và 50% doanh nghiệp hoạt động trong cụm công nghiệp được tiếp cận, áp dụng các giải pháp SDNL TK&HQ; đảm bảo 100% cơ sở tiêu thụ năng lượng trọng điểm áp dụng hệ thống quản lý năng lượng theo quy định; đảm bảo việc tuân thủ và thực hiện các yêu cầu của Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về các công trình xây dựng SDNL hiệu quả đối với các công trình xây dựng thuộc phạm vi áp dụng của quy chuẩn; đạt 60% trường học có hoạt động tuyên truyền, giảng dạy về SDNL TK&HQ.

Tháng 5/2022, hội thảo giới thiệu “Dự án Thúc đẩy tiết kiệm năng lượng trong các ngành công nghiệp Việt Nam - Dự án VSUEE” được Bộ Công thương phối hợp với Ngân hàng Thế giới tổ chức tại Thành phố. Tham gia dự án, các doanh nghiệp được hỗ trợ đánh giá cơ hội đầu tư, KTNL, xây dựng các báo cáo nghiên cứu khả thi, báo cáo đầu tư cho các giải pháp TKNL. Ngày 31/5/2023, nhằm ghi nhận nỗ lực của các doanh nghiệp địa phương trong việc áp dụng các biện pháp SDNL TK&HQ, ứng dụng năng lượng sạch, hướng tới phát triển bền vững, Giải thưởng “Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh” lần đầu tiên được Sở Công thương TP.HCM phối hợp Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) phát động. Đến tháng 9/2023 vừa qua, Giải thưởng đã vinh danh 13 doanh nghiệp xuất sắc, triển khai thành công các biện pháp TKNL hiệu quả, bền vững, góp phần tiết kiệm đáng kể năng lượng trong quá trình sản xuất và kinh doanh, theo 4 nhóm tiêu chí: Sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả; tính bền vững; điển hình và đổi mới, sáng tạo.

13 doanh nghiệp tại TP.HCM được trao Giải thưởng SDNL TK&HQ năm 2023. (Nguồn: Trang tin điện tử Đảng bộ TP.HCM)

Trong khuôn khổ các hoạt động thường xuyên của Sàn giao dịch công nghệ TP.HCM nhằm đưa nhanh kết quả nghiên cứu vào thực tiễn sản xuất và đời sống, thúc đẩy quá trình chuyển giao công nghệ, kỹ thuật mới, gần đây, tháng 11/2023, hội thảo "Giải pháp số hóa giúp doanh nghiệp cơ khí quản lý, bảo trì thiết bị và TKNL" vừa được Trung tâm Thông tin và Thống kê Khoa học và Công nghệ TP.HCM tổ chức. Tại sự kiện, phần mềm Quản lý thiết bị và bảo trì (Vietsoft Ecomaint), vốn là sản phẩm phối hợp giữa Công ty Phần mềm Vietsoft với các nhà khoa học Trường Đại học Bách Khoa (Đại học Quốc gia TP.HCM), Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM hợp tác phát triển, được đưa ra giới thiệu. Đây là giải pháp ứng dụng các công nghệ AI, IoT,… cho phép xác định các trường hợp có thể làm hư hỏng máy móc, thiết bị; theo dõi các thông số đầu vào để can thiệp trước khi xảy ra hư hỏng hoặc sẵn sàng thay thế khi có sự cố xảy ra,... giúp giảm thiểu thời gian ngừng máy, cắt giảm chi phí sản xuất, TKNL cho các doanh nghiệp ứng dụng. Với Vietsoft Ecomaint, doanh nghiệp trong nhiều lĩnh vực (như cơ khí, hóa chất, dược phẩm, thực phẩm, bao bì, nhựa,…) có thể vận hành hệ thống bảo trì theo tiêu chuẩn thế giới, đáp ứng hoàn toàn các yêu cầu của các hệ thống quản lý như TPM, ISO 9000, ISO 55000,…

Việc SDNL hợp lý thông qua các hoạt động cải tiến, đổi mới công nghệ, cải thiện quy trình giám sát, quản lý đã và đang được sự quan tâm của các ngành, các cấp và các doanh nghiệp. Trong tiến trình này, KTNL chính là công cụ giúp doanh nghiệp xác định các cơ hội TKNL và tiềm năng nâng cao hiệu quả SDNL, qua đó tiết giảm chi phí sản xuất. Do vậy, không chỉ các doanh nghiệp SDNL trọng điểm phải tiến hành KTNL theo luật định, mà tất cả các doanh nghiệp sử dụng nhiều năng lượng cũng cần cân nhắc thực hiện KTNL theo chu kỳ từ 3-5 năm một lần, như Thông tư số 22/VBHN-BCT ngày 10/8/2023 đã đề cập, để tăng tính cạnh tranh cho doanh nghiệp trong quá trình hội nhập, góp phần giảm thiểu ô nhiễm, bảo tồn các nguồn năng lượng, hướng đến phát triển bền vững.

Kim Nhung

--------------------------------------------------------------------------------

Tài liệu tham khảo chính

[1] Luật số 50/2010/QH12 của Quốc hội về Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả
[2] Thông tư số 22/VBHN-BCT ngày 10/08/2023 về Quy định về việc lập kế hoạch, báo cáo thực hiện kế hoạch sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả; thực hiện kiểm toán năng lượng
[3] Quyết định số 1480/QĐ-TTg ngày 29/11/2022. Danh sách cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm năm 2021
[4] Các CSDL về KH&CN tại CESTI. http://www.cesti.gov.vn/trang-chu-thu-vien/
[5] Mạng thông tin KH&CN TP.HCM. https://stinet.gov.vn/
[6] Hương Nguyễn. Tiết kiệm năng lượng - Giải pháp hiện thực hoá cam kết net zero. https://moit.gov.vn/tin-tuc/su-dung-nang-luong-tiet-kiem-va-hieu-qua/tiet-kiem-nang-luong-giai-phap-hien-thuc-hoa-cam-ket-net-zero.html
[7] Anh Thư. Phát động các giải thưởng Hiệu quả năng lượng năm 2023. http://vecea.vn/tin-tuc/t1101/phat-dong-cac-giai-thuong-hieu-qua-nang-luong-nam-2023.html
[8] Minh Hiệp. Tôn vinh, trao giải thưởng cho 13 doanh nghiệp TPHCM sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả 2023. https://www.hcmcpv.org.vn/tin-tuc/ton-vinh-trao-giai-thuong-cho-13-doanh-nghiep-tphcm-su-dung-nang-luong-tiet-kiem-va-hieu-qua-2023-1491913205