Là một trong những xu hướng giáo dục được chú trọng ở nhiều quốc gia trên thế giới, giáo dục STEM hiện đang rất được quan tâm trong công cuộc đổi mới giáo dục, nhất là giáo dục phổ thông ở nước ta, góp phần đảm bảo nguồn nhân lực cho sự phát triển bền vững của đất nước.

STEM là thuật ngữ viết tắt của các từ science (khoa học - tương ứng với khoa học tự nhiên ở Việt Nam), technology (công nghệ), engineering (kỹ thuật) và mathematics (toán học), được giới thiệu lần đầu tiên bởi Quỹ Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ (NSF) vào năm 2001. Trên phương diện quản lý vĩ mô, STEM là chính sách giáo dục của quốc gia nhằm đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trên các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học, từ đó đảm bảo sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia.

Tại các nước phát triển, STEM thiên về chính sách vĩ mô, còn ở các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, STEM thường được hiểu, diễn giải và vận dụng thiên về cách tiếp cận vi mô. Theo đó, STEM là mô hình/phương pháp dạy - học ở bậc phổ thông: tích hợp theo cách tiếp cận liên môn (interdisciplinary) thông qua thực hành ứng dụng. Thay vì 4 môn học được dạy - học riêng lẻ, chúng được tích hợp thành một mô hình học tập gắn kết dựa trên các ứng dụng thực tế. Hơn thế, nhiều nơi ở nước ta, các nhà giáo dục phổ thông còn coi STEM gồm cả việc dạy - học các môn khoa học xã hội bằng các công cụ, phương tiện của các môn khoa học, công nghệ, kỹ thuật, toán học.

Theo Chương trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, giáo dục STEM là mô hình dựa trên cách tiếp cận liên môn, giúp học sinh áp dụng các kiến thức khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học vào giải quyết một số vấn đề thực tiễn trong bối cảnh cụ thể. Trong Chương trình giáo dục phổ thông mới, có các môn học liên quan STEM như toán học, khoa học tự nhiên, công nghệ, tin học. Vị trí, vai trò của giáo dục tin học và giáo dục công nghệ đã được nâng cao rõ rệt. Qua đó, không chỉ thể hiện rõ định hướng giáo dục STEM, mà còn cho thấy sự điều chỉnh kịp thời của giáo dục phổ thông nước ta trước cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Các nhà giáo dục kỳ vọng rằng, ở cấp độ chương trình giáo dục phổ thông, STEM sẽ thúc đẩy giáo dục các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học, đồng thời phương pháp tiếp cận liên môn sẽ giúp phát triển năng lực sáng tạo, giải quyết vấn đề ở người học.

Hiện nay, bên cạnh STEM, trong xu hướng KH&CN có quan hệ mật thiết với cả các ngành khoa học xã hội, nhân văn và nghệ thuật, STEAM là hướng giáo dục đầy triển vọng, với việc tích hợp thêm yếu tố nghệ thuật (A - arts).

Luôn ưu tiên hàng đầu về phát triển giáo dục, ngân sách của Thành phố Hồ Chí Minh dành cho giáo dục gia tăng theo thời gian, hiện chiếm 28% ngân sách chi thường xuyên và 20% ngân sách chi đầu tư xây dựng cơ bản của toàn Thành phố, với định hướng đến năm 2030, nền giáo dục Thành phố đạt trình độ tiên tiến của khu vực châu Á. Để đạt được mục tiêu đó, một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất cần phải thực hiện là triển khai hiệu quả Chương trình giáo dục phổ thông mới nói chung và mô hình giáo dục STEM nói riêng. Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả mô hình giáo dục STEM trong thực tiễn thì ngành giáo dục Thành phố cần sự hỗ trợ về cơ sở vật chất và nguồn nhân lực từ ngành KH&CN như: hệ thống các không gian sáng tạo, các nhà khoa học ở các trường đại học, tổ chức KH&CN, doanh nghiệp KH&CN sẵn sàng kết nối với các hoạt động giáo dục STEM ở trường phổ thông,…

Trong khuôn khổ Tuần lễ Đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi số TP. HCM năm 2022, hưởng ứng “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” nhằm tìm kiếm và phát huy những ý tưởng chuyển đổi số có tính thực tiễn cao trong lĩnh vực giáo dục tại Việt Nam, đồng thời tạo ra sân chơi đổi mới sáng tạo cho các doanh nghiệp khởi nghiệp, học sinh, sinh viên trên cả nước, được sự chấp thuận của Ban Quản lý Khu Công nghệ cao TP. HCM, Sở Khoa học và Công nghệ TP. HCM (Sở KH&CN) và Ủy ban nhân dân thành phố Thủ Đức, Vườn ươm Doanh nghiệp Công nghệ cao (SHTP-IC) và Công ty KDI Education đã tổ chức Cuộc thi Digitrans Edtech 2022 với chủ đề “Ứng dụng chuyển đổi số trong lĩnh vực giáo dục”, thu hút hơn 200 dự án dự thi từ các em học sinh trung học cơ sở (THCS) và hơn 50 dự án từ khối trung học phổ thông (THPT) trên địa bàn Thành phố. Qua cuộc thi, các em học sinh được huấn luyện, tư vấn chuyên sâu về các lĩnh vực phục vụ cho hoạt động chuyển đổi số trong giáo dục như: phương pháp học tập STEM, tư duy đổi mới sáng tạo, kỹ thuật lập trình, công nghệ tự động hóa và trí tuệ nhân tạo, kỹ năng cơ bản trong hoạt động thiết lập và phát triển dự án,…

Học sinh TP.HCM tham gia Cuộc thi Digitrans Edtech 2022 với chủ đề "Ứng dụng chuyển đổi số trong lĩnh vực giáo dục" trong khuôn khổ Tuần lễ Đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi số TP. HCM năm 2022 (Nguồn: Khánh Trình)

Tại chuỗi sự kiện Ngày hội Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia và Tuần lễ Đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp TP.HCM năm 2023 (TECHFEST-WHISE 2023) gần đây, nhằm tạo thêm sân chơi KH&CN và đổi mới sáng tạo cho học sinh trên địa bàn Thành phố, Sở KH&CN đã phối hợp với Công ty Kidkul tổ chức Cuộc thi STEM Robot Challenge 2023 dành cho học sinh tiểu học và THCS, thu hút hơn 350 học sinh tham dự. Qua đó, các em học sinh có cơ hội phát triển tư duy sáng tạo, vận dụng kiến thức các môn STEM để giải quyết vấn đề. Cuộc thi được kỳ vọng sẽ góp phần thúc đẩy phong trào học tập, ứng dụng KH&CN vào thực tiễn, phát triển nguồn nhân lực KH&CN trẻ.

Học sinh tham dự vòng chung kết Cuộc thi STEM Robot Challenge 2023 (Nguồn: Nhật Linh)

Ngoài ra, nhiều sự kiện nhằm thúc đẩy việc phát triển mô hình giáo dục STEM trong hệ thống trường phổ thông trên địa bàn Thành phố cũng được Sở KH&CN thường xuyên phối hợp với các tổ chức KH&CN, doanh nghiệp KH&CN để tổ chức như: Tọa đàm Giáo dục STEM trong nhà trường với các chuyên đề "Giáo dục STEM trong giai đoạn 4.0 và kỹ năng thiết kế, dạy học STEM" và "Một số phương pháp dạy học tích hợp STEM trong giáo dục phổ thông" nhằm trang bị thêm kiến thức về phương pháp giáo dục STEM cho đội ngũ giáo viên; Cuộc thi Thiết kế ứng dụng bài giảng STEM lần 2 năm 2022 nhằm nâng cao năng lực thực hành phương pháp giáo dục STEM cho đội ngũ giáo viên; Cuộc thi STEM Robot Challenge 2022 dành cho hơn 300 học sinh tiểu học và THCS tại TP.HCM;…

Tọa đàm Giáo dục STEM trong nhà trường (Nguồn: Trung tâm Phát triển Khoa học và Công nghệ Trẻ)

Có thể thấy, hiện các ngành Giáo dục và KH&CN đều đã vào guồng, triển khai thúc đẩy mô hình STEM trong hệ thống giáo dục phổ thông; đã và đang đạt được những thành quả đáng khích lệ, với kì vọng tiếp tục mở rộng áp dụng trong tương lai. Thiết nghĩ, hai ngành rất cần cùng phối hợp nghiên cứu, đề xuất các chính sách về STEM để bồi dưỡng và phát triển đội ngũ nhân tài cho sự phát triển bền vững của KH&CN nói riêng và kinh tế - xã hội nói chung của đất nước.

Nguyễn Ngọc

--------------------------------------------------------------------------------

Tài liệu tham khảo chính

[1] Trung tâm Truyền thông giáo dục. Giáo dục STEM trong chương trình giáo dục phổ thông mới. https://moet.gov.vn/giaoducquocdan/giao-duc-trung-hoc/Pages/Default.aspx?ItemID=4940
[2] IDP Education Việt Nam. STEM là gì? Triển vọng nghề nghiệp cho khối ngành STEM. https://www.idp.com/vietnam/blog/what-is-stem-education/
[3] Bộ Giáo dục và Đào tạo. Chương trình giáo dục phổ thông - Chương trình tổng thể. https://moet.gov.vn/content/tintuc/Lists/News/Attachments/8421/chuong-trinh-tong-the-ctgdpt-2018.pdf
[4] Thùy Linh. Môn Công nghệ đứng ở đâu trong giáo dục STEM ở chương trình mới?. https://giaoduc.net.vn/mon-cong-nghe-dung-o-dau-trong-giao-duc-stem-o-chuong-trinh-moi-post178421.gd
[5] EPHATA. STEAM. https://ephata.edu.vn/steam-0
[6] Khánh Trình. Hướng đến nền giáo dục tiên tiến. https://nhandan.vn/huong-den-nen-giao-duc-tien-tien-post750161.html
[7] HTV. Nhiều mô hình chuyển đổi số sáng tạo từ các em học sinh. https://www.htv.com.vn/nhieu-mo-hinh-chuyen-doi-so-sang-tao-tu-cac-em-hoc-sinh
[8] Thành Luân. DigiTrans Edtech 2022 - Ứng dụng chuyển đổi số trong giáo dục. https://thanhnien.vn/digitrans-edtech-2022-ung-dung-chuyen-doi-so-trong-giao-duc-1851510829.htm
[9] Cao Tân. Thi tìm kiếm ý tưởng chuyển đổi số trong giáo dục DigiTrans Edtech 2022. https://nhandan.vn/thi-tim-kiem-y-tuong-chuyen-doi-so-trong-giao-duc-digitrans-edtech-2022-post711371.html
[10] Ng. Nam. Trao hơn 60 giải thưởng cho các đội tham dự Cuộc thi “STEM Robot Challenge 2023”. https://thanhuytphcm.vn/tin-tuc/trao-hon-60-giai-thuong-cho-cac-doi-tham-du-cuoc-thi-stem-robot-challenge-2023-1491916518
[11] Nhật Linh. STEM ROBOT CHALLENGE 2023: 3 bảng đấu, 4 đội Vô địch. https://cesti.gov.vn/bai-viet/CTDS1/stem-robot-challenge-2023-3-bang-dau-4-doi-vo-dich-35aaf117-4d37-4d9c-88c7-fe6a6c14ed05