Thời gian qua, đội ngũ trí thức đã có nhiều đóng góp quan trọng trong mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, thúc đẩy quá trình phát triển đất nước. Để phát huy hơn nữa vai trò của đội ngũ trí thức, cần chuẩn bị được đội ngũ trí thức đủ về số lượng và mạnh về chất lượng, đa dạng lĩnh vực, tạo mọi điều kiện thuận lợi để phát triển toàn diện, nâng cao năng lực và cống hiến cho đất nước.
Theo Nghị quyết số 27-NQ/TW, ngày 6/8/2008, của Ban Chấp hành Trung ương Đảng: “trí thức là những người lao động trí óc, có trình độ học vấn cao về lĩnh vực chuyên môn nhất định, có năng lực tư duy độc lập, sáng tạo, truyền bá và làm giàu tri thức, tạo ra những sản phẩm tinh thần và vật chất có giá trị đối với xã hội”. Ở bài viết “Vai trò và các yếu tố ảnh hưởng tới việc phát huy vai trò đội ngũ trí thức hiện nay” đăng trên Tạp chí Tuyên giáo, PGS.TS. Vũ Văn Hà và ThS. Vũ Thị Phương Dung xác định 5 yếu tố chính ảnh hưởng đến phát huy vai trò của đội ngũ trí thức, bao gồm: (1) Môi trường làm việc, cống hiến của trí thức; (2) Tác động của cơ chế kinh tế thị trường; (3) Hệ thống thể chế, chính sách, quy định đãi ngộ, đánh giá và tôn vinh đội ngũ trí thức; (4) Đầu tư cho nghiên cứu và phát triển; và (5) Trình độ, ý thức, trách nhiệm của đội ngũ trí thức. Trong đó, trình độ của đội ngũ trí thức được xem là điều kiện đầu tiên, thể hiện qua năng lực giải quyết những vấn đề thực tiễn. Môi trường làm việc với cơ sở vật chất hiện đại và chính sách đãi ngộ thích hợp giúp trí thức có môi trường cống hiến tốt hơn. Ngoài ra, tác động của cơ chế thị trường cũng thúc đẩy trí thức sáng tạo và sản xuất ra các sản phẩm có giá trị cao cho xã hội. Với GS.TS Nguyễn Xuân Thắng (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh), trí thức trẻ là một phần quan trọng của đội ngũ trí thức, họ là những cá nhân trẻ năng động, đầy sáng tạo, có khả năng tiếp thu và kế thừa tri thức một cách hiệu quả, mang trong mình sự khát khao sáng tạo và tinh thần cống hiến, được xem là nguồn lực chất lượng cao, đi đầu trong việc đổi mới và ứng dụng những tiến bộ mới nhất của khoa học và công nghệ.
Nhằm phát hiện và bồi dưỡng tài năng trẻ thành nguồn nhân lực chất lượng cao, ngày 01/11/2022, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt “Đề án phát hiện, bồi dưỡng và phát huy tài năng trẻ Việt Nam giai đoạn 2022–2030”. Một trong các nhiệm vụ, giải pháp của Đề án là phát hiện, bồi dưỡng và hỗ trợ tài năng trẻ phát triển, hướng đến mục tiêu hàng năm tối thiểu 70% thanh niên được cung cấp các thông tin về chủ trương, chính sách, các hoạt động phát hiện, bồi dưỡng, phát huy tài năng trẻ trên các lĩnh vực. Trên tinh thần đó, TP.HCM đã có nhiều hoạt động đầu tư cho con người như: hỗ trợ, phát triển tài năng trẻ và lãnh đạo tương lai của Thành phố giai đoạn 2020–2035 (Đề án số 01-ĐA/TU ngày 5/2/2021 của Thành ủy TP.HCM); thu hút chuyên gia, nhà khoa học và người có tài năng đặc biệt của TP.HCM (Quyết định số 38/2024/QĐ-UBND ngày 10/7/2024 của UBND Thành phố); thu hút, giữ chân và phát triển 350 nhà khoa học trẻ xuất sắc, nhà khoa học đầu ngành về công tác giai đoạn 2024-2030 (chương trình VNU350 của Đại học Quốc gia TP.HCM).
Tính đến 31/12/2023, Thành phố có 8.244 người làm việc trong 407 tổ chức khoa học, công nghệ đang hoạt động thuộc quản lý của TP.HCM. Trong đó, tỷ lệ trí thức trẻ đến 35 tuổi (độ tuổi căn cứ theo Đề án số 01-ĐA/TU của Thành ủy TP.HCM) chiếm 34,5% tương đương 2.841 người, nhân lực trình độ đại học và thạc sĩ chiếm đa số với 1.710 và 768 người.
Tỷ lệ nhân lực theo độ tuổi trong các tổ chức KH&CN tại TP.HCM năm 2023
(Nguồn: thongke.cesti.gov.vn)
Vừa qua, ngày 12/7/2024, Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM tổ chức hội thảo khoa học: “Phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới”, đã thu hút sự quan tâm, tham dự của nhiều chuyên gia, nhà khoa học uy tín trong ngành. Thông qua sự kiện, một số giải pháp nhằm phát huy vai trò của đội ngũ trí thức, trong đó có trí thức trẻ, đã được đề xuất. Theo GS.TS. Nguyễn Văn Phước (Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật TP.HCM), cần đánh giá một cách nghiêm túc về công tác đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực, đặc biệt là nhân lực trong lĩnh vực khoa học – công nghệ, của Thành phố; nên chú trọng đào tạo có trọng tâm trọng điểm, theo ngành nghề ưu tiên nhằm khắc phục những hạn chế như thiếu hụt nguồn nhân lực phù hợp cho các ngành công nghệ cao cần phát triển. Theo ThS. Phạm Bình An (Viện Nghiên cứu Phát triển TP.HCM), để phát huy hiệu quả vai trò của đội ngũ trí thức, cần khuyến khích học tập suốt đời, phát hiện và phát triển tài năng, cải tiến các chương trình đào tạo từ ngắn hạn đến sau đại học. Đồng thời, phát triển các Trung tâm sáng tạo và hỗ trợ kỹ năng, thúc đẩy hợp tác quốc tế và xây dựng các kênh tiếp cận hiệu quả. Tạo môi trường làm việc sáng tạo, phân bổ nguồn lực cho hoạt động nghiên cứu và phát triển, xây dựng văn hóa học thuật tự do và tôn trọng sự đa dạng. Hỗ trợ các điều kiện làm việc cần thiết, cải thiện chế độ đãi ngộ và tạo điều kiện tiếp cận dữ liệu/thông tin một cách hiệu quả. Đồng thuận với đề xuất trên, chuyên gia kinh tế Nguyễn Hoàng Dũng (Công ty Đào tạo lãnh đạo và Dịch vụ phát triển bền vững) cũng cho rằng, công tác nghiên cứu và phát triển là động lực then chốt phát huy vai trò của đội ngũ trí thức trong giai đoạn mới.
Được biết, thời gian tới, TP.HCM sẽ tiếp tục đẩy mạnh triển khai các chính sách hỗ trợ phát triển đội ngũ trí thức, trong đó có trí thức trẻ, nhằm xây dựng đội ngũ trí thức đảm bảo cả về số lượng và chất lượng, đồng thời cân bằng giữa các ngành và lĩnh vực, qua đó, thực hiện có hiệu quả nội dung Chương trình hành động số 49-CTrHĐ/TU của Ban Thường vụ Thành ủy TP.HCM (ban hành ngày 26/2/2024) triển khai thực hiện Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới.
Kim Nhung
--------------------------------------------------------------------------------
Tài liệu tham khảo chính
[1] Nghị quyết 27-NQ/TW ngày 6/8/2008 của Ban Chấp hành Trung ương về Xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước
[2] Quyết định số 1314/QĐ-TTg ngày 1/11/2022 của Thủ tướng Chính phủ về ban hành Đề án Phát hiện, bồi dưỡng và phát huy tài năng trẻ Việt Nam giai đoạn 2022-2030
[3] Đề án số 1-ĐA/TU ngày 05/02/2021 về Hỗ trợ, phát triển tài năng trẻ và lãnh đạo tương lai của Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2020-2035.
[4] Duy Sang - Lê An. Số liệu thống kê ngành KH&CN TP. HCM năm 2023. https://thongke.cesti.gov.vn/phan-tich-thong-ke/ket-qua-thong-ke/1225-so-lieu-thong-ke-nganh-khcn-tphcm-2023
[5] PGS.TS. Vũ Văn Hà - ThS. Vũ Thị Phương Dung. Vai trò và các yếu tố ảnh hưởng tới việc phát huy vai trò đội ngũ trí thức hiện nay. https://tuyengiao.vn/vai-tro-va-cac-yeu-to-anh-huong-toi-viec-phat-huy-vai-tro-doi-ngu-tri-thuc-hien-nay-145159
[6] Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh. Tự hào về đội ngũ trí thức trẻ Việt Nam. https://doanthanhnien.vn/tin-tuc/hoi-nhap-quoc-te/tu-hao-ve-doi-ngu-tri-thuc-tre-viet-nam
[7] Báo cáo tham luận hội thảo khoa học “Phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới” tổ chức tại Sở KH&CN TP.HCM, ngày 12/7/2024.