Theo GS. Nguyễn Văn Kính (Phó Chủ tịch Tổng hội Y học Việt Nam), Việt Nam đang đối mặt với thực tế đáng báo động về tình trạng ung thư gan: với tỷ lệ tử vong là 23/100.000 dân, nước ta đang đứng thứ năm trong mười quốc gia có tỷ lệ tử vong do ung thư gan cao nhất trên toàn cầu. Nhiều nghiên cứu nhằm khai thác, tận dụng các nguồn thảo dược trong nước để hỗ trợ chữa trị bệnh gan đã được các nhà khoa học tập trung đẩy mạnh trong thời gian qua.
Bệnh gan, đặc biệt là ung thư gan, có liên quan mật thiết đến lối sống không lành mạnh và chế độ ăn uống thiếu khoa học. Bên cạnh việc cải tiến các phương pháp điều trị nhằm chữa trị và nâng cao thời gian sống cho bệnh nhân ung thư gan, công tác phòng ngừa và bảo vệ gan khỏi các yếu tố tác động xấu từ môi trường sống, chế độ ăn uống và lối sống không lành mạnh cũng rất được chú trọng. Theo báo cáo của Globocan 2022 (Cơ quan nghiên cứu ung thư quốc tế), tỷ lệ mắc mới ung thư gan tại Việt Nam là 24.502 ca, chiếm 13,6% tổng số ung thư. Đặc biệt, 77% trong số đó là nam giới. Ung thư gan cũng là loại ung thư có tỷ lệ tử vong cao nhất, với 23.333 ca, chiếm 19,4% tổng số ca tử vong do ung thư. Các nghiên cứu gần đây cho thấy, một số cây thuốc và thảo dược thiên nhiên có thể giúp bảo vệ gan, giảm nguy cơ mắc bệnh gan và cải thiện sức khỏe gan; chế phẩm từ những cây thuốc và thảo dược thiên nhiên này không chỉ an toàn mà còn dễ dàng tiếp cận và sử dụng cho cộng đồng.
Cây Me rừng: GS.TS. Nguyễn Mạnh Cường và nhóm nghiên cứu của Viện Hóa học (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) đã triển khai đề tài “Nghiên cứu tác dụng bảo vệ gan của quả me rừng (Phyllanthus emblica L.)” năm 2018. Bằng cách chiết xuất phenolic từ quả me rừng trong các dung môi chiết xuất khác nhau, các nhà nghiên cứu đã xác định được cao cồn 96 độ cho kết quả tốt nhất, với hàm lượng polyphenol cao (432 mg GAE/g), có tác dụng bảo vệ gan và chống oxy hóa mạnh. Từ đó, nhóm nghiên cứu xây dựng thành công quy trình công nghệ chiết xuất tạo chế phẩm bảo vệ gan mang tên PHYLAMESIT - có công dụng bảo vệ gan, giảm gan nhiễm mỡ, hỗ trợ giảm cholesterol và giảm cân.
Nguồn: Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam
Cây Cò sen, Mớp gai và Sổ trai: PGS.TS. Đái Thị Xuân Trang và cộng sự (Trường Đại học Cần Thơ) đã nghiên cứu “Sàng lọc tuyển chọn các cây dược liệu có tại tỉnh An Giang đáp ứng sinh học bảo vệ gan, kháng ung thư, hỗ trợ điều trị đái tháo đường” từ năm 2018. Các nhà nghiên cứu đã khảo sát các hoạt tính sinh học (như kháng oxy hóa, bảo vệ gan, kháng ung thư và kháng đái tháo đường) của 23 cây dược liệu tại An Giang. Kết quả cho thấy, một số cây như Cúc chỉ thiên mềm, Bông phấn hồng, Sổ trai, Mớp gai và Cò sen là các cây dược liệu có hoạt tính tốt. Kết quả thử nghiệm độc tính cấp và độc tính bán trường diễn cho thấy, vỏ thân Cò sen, thân Mớp gai và vỏ thân Sổ trai không thể hiện độc tính. Bằng kỹ thuật sắc ký nhanh cột khô và sắc ký pha thường kết hợp kỹ thuật phổ hiện đại, nhóm đã phân lập được một số hợp chất có khả năng bảo vệ gan, kháng oxy hóa và kháng đái tháo đường mạnh, từ đó xây dựng và hoàn thiện quy trình sản xuất viên nang, trà túi lọc có hiệu quả và an toàn cho người sử dụng.
Cây Sài đất, Mật gấu, Diệp hạ châu: cũng trong năm 2018, “Nghiên cứu sàng lọc thảo dược có tác dụng bảo vệ gan trên mô hình tế bào HepG2 bị gây độc bởi ethanol hoặc tert-butyl hydroperoxide” do Trung tâm Công nghệ Sinh học TP.HCM thực hiện, đã tiến hành sàng lọc 10 loại dược liệu có tác dụng điều trị các bệnh liên quan đến gan, từ đó, chiết xuất cao khô và tính hiệu suất. Kết quả cho thấy, cao chiết từ Sài đất, Mật gấu, Diệp hạ châu có hiệu quả bảo vệ tế bào gan, có tiềm năng phát triển thành thực phẩm hỗ trợ tăng cường chức năng gan.
Cây Trang to: năm 2019, nhóm nghiên cứu của Trường Đại học Cần Thơ đã tiến hành nghiên cứu khả năng chống oxy hóa, chống viêm và bảo vệ gan của cây Trang to. Kết quả cho thấy, cao chiết từ lá Trang to có khả năng giảm hàm lượng enzyme ALT, AST huyết thanh, giảm chất kích thích có hại (MDA) và tăng lượng chất chống oxy hóa (GSH) trong mô gan. Những tác dụng này giúp chống oxy hóa, chống viêm và bảo vệ gan hiệu quả.
Cây Vối, Rau trai: năm 2019, Trung tâm Sâm và Dược liệu TP.HCM đã công bố hai loại cao chiết từ lá Vối là cao ethanol 96% và cao chiết nước có tác dụng bảo vệ gan, giảm AST và ALT trong huyết tương, giảm hàm lượng MDA, phục hồi hàm lượng GSH trong gan. Ngoài ra, cao lá Vối còn có tác dụng cải thiện hàm lượng HDL-cholesterol trong huyết tương qua đó điều hòa lipid máu. Đây là kết quả đề tài “Đánh giá tác dụng bảo vệ gan, giảm lipid máu của các cao chiết từ lá Vối (Cleistocalyx operculatus)” do Trung tâm thực hiện từ tháng 1/2019. Bên cạnh lá Vối, cũng trong năm 2019, Trung tâm triển khai nghiên cứu “Khảo sát tác dụng bảo vệ gan và hỗ trợ điều trị đái tháo đường của Rau trai”, với chủ nhiệm là ThS. Hà Quang Minh. Kết quả cho thấy, cao chiết ethanol 96% từ Rau trai cải thiện được hàm lượng GSH trong gan, giảm sự gia tăng hàng lượng MDA gây hại cho gan.
Cây Bạch hoa xà thiệt thảo - Bán chi liên: năm 2020, nhóm y bác sỹ tại Bệnh viện Y học cổ truyền TP.HCM đã tiến hành “Nghiên cứu hiện đại hóa bài thuốc Bạch hoa xà thiệt thảo - Bán chi liên có tác dụng bảo vệ gan”. Đến năm 2022, nhóm đã thành công trong việc xây dựng quy trình chiết xuất cao từ hai loại dược liệu là Bạch hoa xà thiệt thảo và Bán chi liên; phát triển công thức viên nang cứng có tác dụng bảo vệ gan, đạt tiêu chuẩn chất lượng, an toàn cho người sử dụng.
Nguồn: Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM
Cây Ngũ vị tử: TS. Nguyễn Thị Hà Ly và cộng sự (Viện Dược liệu) đã thực hiện “Nghiên cứu tạo sản phẩm hỗ trợ điều trị bệnh gan mạn tính từ Ngũ vị tử (Schisandra sphenanthera Rehder et Wills Schisandraceae) thu hái tại Việt Nam” vào năm 2020, tập trung chiết xuất cao từ Ngũ vị tử - loại cây dược liệu có tác dụng bảo vệ gan và hỗ trợ điều trị bệnh gan mạn tính. Nhóm nghiên cứu đã xây dựng thành công quy trình công nghệ chiết xuất cao, xác định được công thức và quy trình bào chế viên nang cứng cao Ngũ vị tử có tác dụng bảo vệ gan và hỗ trợ điều trị bệnh gan mạn tính.
Cây Dứa dại: năm 2023, “Nghiên cứu quy trình chiết xuất cao toàn phần có tác dụng kháng viêm, bảo vệ gan từ quả dứa dại (Pandanus tonkinensis mart. EX B. Stone)” do GS.TS. Phạm Hùng Việt và cộng sự (Trường Đại học Khoa học Tự nhiên) thực hiện đã được Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM nghiệm thu. Các nhà nghiên cứu đã chiết xuất và bào chế thành công chế phẩm cao toàn phần ở quy mô phòng thí nghiệm có khả năng chống oxy hóa, kháng viêm và bảo vệ gan.
Nguồn: Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM
Các nghiên cứu về chế phẩm bảo vệ gan từ thiên nhiên không chỉ khẳng định hiệu quả và tính an toàn, mà còn mở ra cơ hội phát triển ngành chế biến dược liệu và thực phẩm chức năng tại Việt Nam. Bên cạnh việc tận dụng được nguồn dược liệu thiên nhiên sẵn có, thành công của các nhà nghiên cứu còn góp phần hữu hiệu trong nỗ lực giảm thiểu tác động của bệnh gan và cải thiện sức khỏe của người dân.
Kim Nhung
--------------------------------------------------------------------------------
Tài liệu tham khảo chính
[1] Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ Quốc gia https://nsti.vista.gov.vn/
[2] Thư viện CESTI. http://www.cesti.gov.vn/trang-chu-thu-vien/
[3] Hiện đại hóa bài thuốc Bạch hoa xà thiệt thảo - Bán chi liên có tác dụng bảo vệ gan. https://dost.hochiminhcity.gov.vn/hoat-dong-so-khcn/hien-dai-ho-bai-thuoc-bach-hoa-xa-thiet-thao-ban-chi-lien-co-tac-dung-bao-ve-gan/
[4] Nghiên cứu tác dụng bảo vệ gan của quả me rừng (Phyllanthus emblica L.). https://vast.gov.vn/tin-chi-tiet/-/chi-tiet/nghien-cuu-tac-dung-bao-ve-gan-cua-qua-me-rung-phyllanthus-emblica-l--43919-432.html
[5] Hoàn thiện quy trình chiết xuất cao dứa dại có tác dụng bảo vệ gan. https://dost.hochiminhcity.gov.vn/hoat-dong-so-khcn/hoan-thien-quy-trinh-chiet-xuat-cao-du-dai-co-tac-dung-bao-ve-gan/
[6] Việt Nam đứng thứ 5 trong số 10 quốc gia có tỷ lệ tử vong do ung thư gan cao nhất. https://baogialai.com.vn/viet-nam-dung-thu-5-trong-so-10-quoc-gia-co-ty-le-tu-vong-do-ung-thu-gan-cao-nhat-post299426.html