Theo Cục Bảo trợ Xã hội, tính đến cuối năm 2024, cả nước có hơn 8 triệu người khuyết tật (NKT), chiếm 6,11% dân số từ 2 tuổi trở lên. Trong đó, có gần 2 triệu là trẻ em, khoảng 1,7 triệu NKT nặng được hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng, 0,8 triệu NKT thuộc hộ nghèo và cận nghèo. Để cải thiện đời sống, sức khỏe cho NKT, bên cạnh sự quan tâm của chính quyền, các nhà khoa học đã có nhiều đóng góp nhằm nâng cao chất lượng sống cho NKT.

Kết quả từ cuộc điều tra NKT năm 2023 cho thấy, tỷ lệ NKT trong độ tuổi lao động đang tham gia lực lượng lao động trong nền kinh tế thấp hơn rất nhiều so với tỷ lệ chung.

Tỷ lệ NKT và người không khuyết tật đang làm việc trong nền kinh tế theo nhóm tuổi, năm 2023 (Đơn vị tính: %; Nguồn: Kết quả Điều tra người khuyết tật năm 2023)

Tỷ lệ có việc làm giữa các nhóm khuyết tật cũng khác nhau. Các nhóm khuyết tật về đi lại, nghe và nhận thức, tỷ lệ có việc làm cao. Các nhóm khuyết tật về nhìn, giao tiếp, vận động thân trên và thần kinh, tâm thần, tỷ lệ có việc làm thấp (từ 10% trở xuống). Tỷ lệ có việc làm của NKT còn có sự khác biệt theo độ tuổi và loại khuyết tật.

Tỷ lệ NKT từ 18 tuổi trở lên đang làm việc trong nền kinh tế chia theo các loại tật và nhóm tuổi năm 2023 (Đơn vị tính: %; Nguồn: Kết quả Điều tra người khuyết tật năm 2023)

Để nâng cao đời sống của NKT, một trong những yếu tố quan trọng là đảm bảo họ được đào tạo và có cơ hội việc làm. Nhiều mô hình giáo dục chuyên biệt dành cho trẻ khuyết tật, đặc biệt là mô hình sống độc lập cho trẻ chậm phát triển trí tuệ, đã được nghiên cứu ứng dụng trong thực tế. Điển hình là nghiên cứu “Giải pháp hỗ trợ trẻ khuyết tật trí tuệ sống độc lập trên địa bàn thành phố Đà Nẵng" của Trung tâm Cung cấp dịch vụ Công tác xã hội Đà Nẵng công bố năm 2018. Nghiên cứu này đã chỉ ra rằng, nhiều trẻ sau khi được hỗ trợ có thể tự chăm sóc bản thân, tự phục vụ các nhu cầu cá nhân và tham gia học nghề. Mô hình này không chỉ giúp trẻ khuyết tật trí tuệ có thể hòa nhập vào cuộc sống một cách độc lập hơn, mà còn mở ra cơ hội nghề nghiệp cho các em. Việc học nghề và tham gia vào các công việc phù hợp sẽ giúp các em có thể tự lập và giảm bớt phụ thuộc vào gia đình, đồng thời, tăng cường khả năng đóng góp với cộng đồng. Hay dự án “Giải pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh khuyết tật trí tuệ học hòa nhập trong trường tiểu học trên địa bàn thành phố Đà Nẵng”, được Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Đà Nẵng triển khai từ năm 2017, đã cung cấp nhiều tài liệu về nội dung chương trình giáo dục kỹ năng sống và sổ tay hướng dẫn về cách thức tổ chức một số hoạt động mẫu về giáo dục kỹ năng sống. Các tài liệu này đã được triển khai đến các trường tiểu học, giúp các giáo viên hướng dẫn và tổ chức các hoạt động kỹ năng sống phù hợp cho học sinh khuyết tật trí tuệ. Thông qua các môn học chính khóa, hoạt động ngoài giờ lên lớp và các hoạt động trải nghiệm, học sinh khuyết tật trí tuệ đã có cơ hội phát triển những kỹ năng thiết yếu trong cuộc sống. Nhờ đó, chất lượng cuộc sống của các em được cải thiện và có thể hòa nhập xã hội tốt hơn. Một ví dụ khác trong việc nâng cao nhận thức và tạo cơ hội cho NKT là dự án “Nâng cao nhận thức về quyền trẻ em và quyền lợi của người chăm sóc chính trẻ khuyết tật trí tuệ tại Thành phố Hồ Chí Minh” do Trường Đại học Lao động – Xã hội chủ trì thực hiện năm 2017. Dự án này hướng đến việc cải thiện sự hiểu biết của cộng đồng về quyền lợi của trẻ khuyết tật trí tuệ cũng như quyền lợi của những người chăm sóc chính, từ đó tạo ra môi trường hỗ trợ tốt hơn cho trẻ em khuyết tật. Nhờ vậy, trẻ khuyết tật trí tuệ có cơ hội hòa nhập tốt hơn và thúc đẩy sự tham gia của gia đình và cộng đồng trong quá trình hỗ trợ và phát triển bền vững cho đối tượng này.

Bên cạnh các mô hình giáo dục, việc ứng dụng các tiến bộ khoa học vào thực tiễn cũng có vai trò rất quan trọng trong việc nâng cao chất lượng sống cho NKT. Các thiết bị hỗ trợ, phần mềm đặc biệt, các giải pháp công nghệ mới đang tạo ra những thay đổi đáng kể, giúp NKT hòa nhập tốt hơn với cộng đồng. Có thể kể đến như nhiệm vụ KH&CN “Nghiên cứu thiết kế lõi IP mềm IP cứng cho IC nhận dạng tiếng nói tiếng Việt và chế tạo thiết bị trợ giúp người khuyết tật bằng tiếng nói”, được Trường Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia TP.HCM) công bố năm 2016. Các nhà nghiên cứu đã tạo ra hệ thống chip iHearTech có khả năng nhận dạng giọng nói tiếng Việt nhanh và chính xác, mở ra cơ hội ứng dụng điều khiển bằng tiếng nói. Hệ thống này được thiết kế linh hoạt, cho phép thích ứng với các ngôn ngữ khác nhau và thay đổi bộ từ vựng để phù hợp với các ứng dụng điều khiển đa dạng.

Một nghiên cứu đáng chú ý khác là “Nghiên cứu thiết kế và chế tạo xe lăn đa năng phục vụ cho người bệnh và người khuyết tật tại tỉnh Phú Yên”, được nhóm nghiên cứu từ Trường Cao đẳng Nghề Phú Yên thực hiện vào năm 2018. Xe lăn đa năng được thiết kế rất đơn giản, không yêu cầu lập trình phức tạp, với trọng lượng khoảng 50kg, tích hợp nhiều chức năng (ngả lưng, nâng hạ ghế, nâng hạ gác chân, và chuyển người bệnh từ ghế sang giường), có khả năng di chuyển trên các địa hình trơn trượt và leo dốc, giúp người khuyết tật dễ dàng di chuyển mà không cần nhiều sức lực. Người sử dụng chỉ cần bấm các nút điều khiển để xe hoạt động. Hơn nữa, mức giá của sản phẩm này rất hợp lý, chỉ khoảng 15 triệu đồng, cho phép rộng rãi NKT có thể tiếp cận với một công cụ hỗ trợ hữu ích.

Năm 2020, tác giả Nguyễn Thị Bích Điệp và cộng sự (Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông – Đại học Thái Nguyên) đã nghiên cứu, thiết kế thiết bị đa chức năng hỗ trợ học chữ nổi Braille cho người khiếm thị, ứng dụng công nghệ Internet of Things (IoT). Hệ thống gồm nhiều module thiết bị mã hóa chữ Braille, kết nối với server qua internet, cho phép người khiếm thị tự học. Sau khi thử nghiệm tại Trường Giáo dục trẻ em bị thiệt thòi tỉnh Thái Nguyên, hệ thống đạt kết quả tốt, giúp học sinh khiếm thị cải thiện khả năng học chữ nổi và nâng cao chất lượng giáo dục. Mới đây, năm 2023, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia TP.HCM) cũng vừa hoàn thiện quy trình chế bản sách giáo khoa hình và chữ nổi Braille, hỗ trợ giảng dạy cho học sinh khiếm thị, giúp nâng cao chất lượng giáo dục cho nhóm học sinh này.

Việc ứng dụng rộng rãi các thành quả KH&CN vào thực tiễn cuộc sống hàng ngày của NKT không chỉ giúp họ vượt qua các rào cản trong đời sống, mà còn tạo ra cơ hội hòa nhập xã hội, phát triển bản thân và tham gia đóng góp với cộng đồng. Vì vậy, rất cần sự chung tay, góp sức nhiều hơn nữa của các nhà khoa học để tạo ra nhiều mô hình giáo dục, thiết bị hỗ trợ nâng cao chất lượng sống cho NKT trong thời gian tới.

Kim Nhung

----------------------------------------

Tài liệu tham khảo chính:

[1] Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ Quốc gia https://nsti.vista.gov.vn/
[2] Thư viện CESTI. http://www.cesti.gov.vn/trang-chu-thu-vien/
[3] Cục Bảo trợ Xã hội. UBQG về người khuyết tật Việt Nam tổng kết năm 2024 và phương hướng nhiệm vụ năm 2025. https://btxh.molisa.gov.vn/danh-muc-tin/tin-tuc-hoat-dong/ubqg-ve-nguoi-khuyet-tat-viet-nam-tong-ket-nam-2024-va-phuong-huong-nhiem-vu-nam-2025_t114c28n1743
[4] Thông cáo báo chí về kết quả điều tra Người khuyết tật năm 2023. https://www.gso.gov.vn/tin-tuc-thong-ke/2024/11/thong-cao-bao-chi-ve-ket-qua-dieu-tra-nguoi-khuyet-tat-nam-2023/
[5] Chế tạo thành công xe lăn đa năng. https://lienhiephoiphuyen.com.vn/khoa-hoc-cong-nghe/san-pham-ky-thuat-moi/1010-Che-tao-thanh-cong-xe-lan-da-nang.html
[6] Tạp chí Khoa học và Công nghệ Đại học Thái Nguyên. https://jst.tnu.edu.vn/jst/article/view/2363/pdf