Trong bối cảnh giáo dục hiện nay, trường học không chỉ đơn giản là nơi cung cấp kiến thức lý thuyết cho học sinh, sinh viên, mà còn là "cái nôi" hình thành và phát triển những giải pháp khoa học có giá trị thực tiễn.
Theo Khoản 4 Điều 3 Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013: “Nghiên cứu khoa học là hoạt động khám phá, phát hiện, tìm hiểu bản chất, quy luật của sự vật, hiện tượng tự nhiên, xã hội và tư duy; sáng tạo giải pháp nhằm ứng dụng vào thực tiễn”. Trong quá trình giáo dục và phát triển của sinh viên, nghiên cứu khoa học có vai trò cực kỳ quan trọng, giúp người học phát triển kiến thức, rèn luyện các kỹ năng thiết yếu để giải quyết những vấn đề thực tế trong cuộc sống và công việc sau này. Nghiên cứu khoa học mang đến cơ hội cho sinh viên tiếp xúc trực tiếp với các vấn đề thực tế trong xã hội, giúp người học tìm ra các giải pháp để giải quyết thách thức mà xã hội đang phải đối mặt. Khi tham gia vào các dự án nghiên cứu, sinh viên không chỉ học được cách giải quyết các vấn đề học thuật, mà còn rèn luyện các kỹ năng quan trọng trong công việc, bao gồm quản lý dự án, giao tiếp khoa học và khả năng giải quyết vấn đề một cách sáng tạo.
Vai trò của các trường đại học trong việc thúc đẩy nghiên cứu khoa học
Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, các trường đại học có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc xây dựng môi trường học tập và nghiên cứu toàn diện; không chỉ giúp sinh viên phát triển kiến thức chuyên môn mà còn rèn luyện các kỹ năng thực hành, giúp họ hiểu sâu hơn và vận dụng kiến thức mới vào các tình huống thực tế. Giai đoạn 2023–2024 ghi nhận sự gia tăng đáng kể về số lượng giảng viên có học hàm, học vị cao như giáo sư, phó giáo sư và tiến sĩ. Đây là dấu hiệu tích cực, cho thấy các cơ sở đào tạo đại học đang không ngừng nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên, góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy và nghiên cứu.
Số liệu giảng viên cơ hữu 2 năm 2023-2024 do các cơ sở đào tạo kê khai trên cơ sở dữ liệu HEMIS (Nguồn: Tạp chí Giáo dục)
Dưới sự đồng hành và hướng dẫn chuyên môn từ đội ngũ giảng viên, sinh viên được tạo điều kiện tham gia hoặc chủ trì các dự án nghiên cứu khoa học. Qua đó, sinh viên được củng cố và mở rộng kiến thức, đồng thời phát triển các kỹ năng thiết yếu như: lập kế hoạch nghiên cứu, thu thập và phân tích dữ liệu, viết báo cáo khoa học và thuyết trình kết quả.
Các đề tài nghiên cứu gần đây được sinh viên đề xuất và triển khai đã cho thấy khả năng sáng tạo, sự chủ động trong cách tiếp cận vấn đề, có thể kể đến như:
- Dự án xây dựng bản đồ nổi: được nhóm sinh viên trường Đại học Sư phạm TP.HCM nghiên cứu, triển khai nhằm hỗ trợ giáo dục hòa nhập, giúp học sinh khiếm thị dễ dàng tiếp cận và hiểu rõ hơn các kiến thức về các môn Lịch sử, Địa lý. Nhờ các giáo viên chuyên biệt và trung tâm khiếm thị hỗ trợ, nhóm đã hoàn tất việc lựa chọn độ cao cho các phần nổi, cách bố trí nội dung bản đồ. Áp dụng công nghệ QGIS và kỹ thuật tạo hình chân không để đảm bảo độ chính xác và sắc nét của từng chi tiết, sản phẩm đã giúp người khiếm thị dễ dàng cảm nhận bản đồ một cách chi tiết. Dự án có tính cộng đồng cao, đã xuất sắc giành giải Nhất lĩnh vực Khoa học giáo dục Giải thưởng nghiên cứu khoa học Euréka 2024.
Sản phẩm Bản đồ nổi của nhóm sinh viên (Nguồn: Báo điện tử Tiền Phong)
- Dự án Awake Drive - thiết bị duy trì tỉnh táo cho người điều khiển phương tiện: được nhóm sinh viên của Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội triển khai thực hiện, dưới sự hướng dẫn của giảng viên – TS. Trịnh Văn Chiến. Xuất phát từ thực tiễn, khi mệt mỏi và căng thẳng, người lái xe có thể mất tập trung, phản xạ chậm và có nguy cơ gây tai nạn, nhóm sinh viên đã tiến hành nghiên cứu thiết bị giúp người lái xe duy trì được sự tỉnh táo. Sau khi tìm hiểu tài liệu, phân tích ưu, nhược điểm của những sản phẩm có trên thị trường, nhóm đã chọn hướng đi mới là ứng dụng tương tác trực tiếp với sóng não, dựa trên cơ chế đọc sóng não và phát nhịp Isochronic (bao gồm nhịp đập hai tai và đơn âm), giúp kích thích các khu vực não liên quan đến sự tập trung, từ đó thúc đẩy duy trì trạng thái tỉnh táo cho người lái xe. Awake Drive đã dành được giải nhất cuộc thi “Bệ phóng khởi nghiệp” lần thứ II năm 2024 do Thành đoàn và Hội Sinh viên Việt Nam thành phố Hà Nội tổ chức.
Thiết bị Awake Drive (Nguồn: Cổng thông tin hỗ trợ HSSV khởi nghiệp)
- Dự án chế tạo hệ thống quan trắc chất lượng không khí ATMOS: do nhóm sinh viên Trường Đại học Quốc tế (Đại học Quốc gia TP.HCM) thực hiện, nhằm chế tạo thiết bị quan trắc môi trường ứng dụng IoT và công nghệ điện toán sương mù (Fog Computing). Thiết bị sử dụng cảm biến chi phí thấp (để đo các chỉ số như PM2.5, UV, CO,...), có thiết kế nhỏ gọn, dễ dàng mang theo và sử dụng tại nhiều địa điểm. Dữ liệu được truyền về nền tảng ThingSpeak để phân tích và hiển thị dữ liệu lên ứng dụng ATMOS trên điện thoại theo thời gian thực. Mô hình AI của hệ thống còn có thể dự đoán chất lượng không khí trong 1 giờ tới. Khi chia sẻ dữ liệu lên website, người dùng có thể theo dõi tình trạng ô nhiễm từng khu vực. ATMOS đã đạt huy chương Đồng tại Liên hoan Tuổi trẻ sáng tạo TP.HCM năm 2024.
Thiết bị quan trắc chất lượng không khí ATMOS (Nguồn: ĐHQG TP.HCM)
- Dự án nghiên cứu viên nén sinh khối có nhiệt trị cao, tốt cho sức khỏe từ vỏ tỏi: nhóm sinh viên từ các trường Đại học Công Thương, Kinh tế, Bách khoa TP.HCM, Vin Uni và Cao đẳng Conestoga (Canada) đã nghiên cứu, tạo ra viên nén NIION từ vỏ tỏi và hành với công suất lên tới 2 tấn/giờ, cung cấp nguồn năng lượng sạch, hiệu suất cao và giảm phát thải CO2 đến 80% (khi so sánh với việc phải sử dụng than củi, than đá cùng khối lượng). Viên nén NIION không chỉ tận dụng nguồn phụ phẩm nông nghiệp là vỏ tỏi, mà khi đốt còn có khả năng đuổi muỗi mà không phát sinh hóa chất độc hại. Với giá thành dự kiến chỉ từ 500-20.000 đồng cho 3 phiên bản khác nhau, sản phẩm có tiềm năng thương mại hóa cao, nhận được sự quan tâm lớn từ cộng đồng. Nghiên cứu này nằm trong Top80 dự án (khối sinh viên, lĩnh vực kinh doanh tạo động lực xã hội) lọt vào Vòng Chung kết cuộc thi Học sinh, sinh viên với ý tưởng khởi nghiệp năm 2025 do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động từ tháng 12/2024, với sự tham gia từ 775 dự án khởi nghiệp của học sinh, sinh viên các cơ sở giáo dục đại học, cơ sở giáo dục nghề nghiệp và cơ sở giáo dục phổ thông.
Viên nén sinh khối NIION từ vỏ tỏi (Nguồn: Báo VNExpress)
Có thể thấy, khi được tạo điều kiện tham gia nghiên cứu khoa học, sinh viên không chỉ phát triển tư duy học thuật mà còn hình thành năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn – yếu tố quan trọng trong bối cảnh giáo dục định hướng đổi mới sáng tạo. Các kết quả nghiên cứu mang tính ứng dụng cao và khả năng triển khai thực tế cho thấy hiệu quả của việc kết hợp đào tạo với nghiên cứu và ứng dụng. Để hoạt động nghiên cứu trong sinh viên phát triển bền vững, cần tiếp tục hoàn thiện các cơ chế hỗ trợ, thúc đẩy tinh thần sáng tạo và chủ động trong người học. Trong đó, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị là kim chỉ nam quan trọng, giúp các cơ sở giáo dục đại học định hướng chiến lược đào tạo, hướng tới xây dựng nguồn nhân lực khoa học công nghệ chất lượng cao, góp phần phát triển kinh tế xã hội đất nước.
Kim Nhung
----------------------------------------
Tài liệu tham khảo chính:
[1] Nghị quyết 57-NQ-TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
[2] Luật Khoa học và công nghệ (Luật số 29/2013/QH13 ngày 18/06/2013 của Quốc hội)
[3] Thanh Nga. Nâng tỉ lệ giảng viên có trình độ tiến sĩ: Trách nhiệm của giảng viên và trường đại học https://tapchigiaoduc.edu.vn/article/88994/212/nang-ti-le-giang-vien-co-trinh-do-tien-si-trach-nhiem-cua-giang-vien-va-truong-dai-hoc
[4] Hệ thống giám sát và duy trì độ tỉnh táo cho tài xế bằng công nghệ sóng não. https://dean1665.vn/svs2024/kinh-doanh-tao-tac-dong-xa-hoi/he-thong-giam-sat-va-duy-tri-do-tinh-tao-cho-tai-xe-bang-cong-nghe-song-nao-532.html
[5] Ngọc Ánh. Hai sinh viên Sư phạm làm bản đồ nổi hỗ trợ cho học sinh khiếm thị. https://svvn.tienphong.vn/hai-sinh-vien-su-pham-lam-ban-do-noi-ho-tro-cho-hoc-sinh-khiem-thi-post1714769.tpo
[6] Lệ Nguyễn. Nhóm sinh viên làm than nén từ vỏ tỏi đầu tiên trên thế giới. https://vnexpress.net/nhom-sinh-vien-lam-than-nen-tu-vo-toi-dau-tien-tren-the-gioi-4863854.html
[7] Hương Nhu - Thu Thảo. Sinh viên Trường Đại học Quốc tế chế tạo hệ thống quan trắc chất lượng không khí. https://vnuhcm.edu.vn/sinh-vien_33383364/sinh-vien-truong-dh-quoc-te-che-tao-he-thong-quan-trac-chat-luong-khong-khi/363232383364.html