Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số mạnh mẽ, Mô hình thông tin công trình (còn gọi là Mô hình thông tin xây dựng - Building Information Modeling - BIM) đang trở thành công cụ hỗ trợ thiết kế và thi công không thể thiếu, là nền tảng cho quá trình chuyển đổi số trong ngành xây dựng. Việc áp dụng BIM một cách hiệu quả sẽ góp phần nâng cao chất lượng công trình, tiết kiệm chi phí và thời gian, đồng thời tăng cường khả năng cạnh tranh của ngành xây dựng. Báo cáo của Công ty Nghiên cứu thị trường Research and Market công bố vào tháng 1/2023 cho thấy, quy mô thị trường BIM toàn cầu khoảng 6,6 tỷ USD trong năm 2022 và sẽ tăng lên 22,1 tỷ USD vào năm 2030, với tốc độ tăng trưởng hàng năm được dự đoán là 17,4%. Dựa trên việc ứng dụng rộng rãi công nghệ BIM trong các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng và công nghiệp trọng điểm, khu vực châu Á - Thái Bình Dương được tiên đoán sẽ trở thành thị trường BIM khu vực lớn nhất và phát triển nhanh nhất thế giới trong các năm tới. Các ngành kinh doanh và xây dựng cơ sở hạ tầng tiếp tục là đối tượng chính áp dụng BIM và sẽ chiếm khoảng 60-70% thị trường toàn cầu trong giai đoạn năm 2022-2025.
Tại Việt Nam, BIM không chỉ là xu hướng công nghệ. Ngày 22/12/2016, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 2500/QĐ-TTg phê duyệt “Đề án áp dụng mô hình thông tin công trình (BIM) trong hoạt động xây dựng và quản lý vận hành công trình”. Quyết định này có thể xem như mở ra giai đoạn thí điểm áp dụng công nghệ BIM trên cả nước. Trên cơ sở này, ngày 11/10/2017, Bộ Xây dựng đã ban hành Quyết định số 1057/QĐ-BXD về công bố “Hướng dẫn tạm thời áp dụng Mô hình thông tin công trình (BIM) trong giai đoạn thí điểm” để các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan sử dụng trong quá trình thực hiện. Bộ xây dựng cũng đã ban hành Quyết định số 362/QĐ-BXD, ngày 02/04/2018, về công bố danh sách các dự án thực hiện thí điểm áp dụng BIM.
Qua quá trình triển khai thực tế, ngày 9/2/2021, theo đề nghị của Bộ trưởng Bộ Xây dựng, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 10/2021/NĐ-CP về quản lý chi phí đầu tư xây dựng, xác định việc áp dụng BIM trong nhóm các công việc về tư vấn đầu tư xây dựng, được xem như giai đoạn khuyến khích áp dụng BIM trên cả nước. Cũng trong năm này, Bộ Xây dựng tiếp tục ban hành Quyết định số 347/QĐ-BXD, ngày 2/4/2021, về công bố “Hướng dẫn chi tiết áp dụng Mô hình thông tin công trình (BIM) đối với công trình dân dụng và công trình hạ tầng kỹ thuật đô thị” và Quyết định số 348/QĐ-BXD về công bố “Hướng dẫn chung áp dụng Mô hình thông tin công trình (BIM)” để thay thế cho Quyết định số 1057/QĐ-BXD.
Đến nay, BIM đã trở thành yêu cầu bắt buộc trong nhiều dự án, đặc biệt là các công trình sử dụng vốn Nhà nước. Theo Quyết định số 258/QĐ-TTg, ban hành ngày 17/3/2023, của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt “Lộ trình áp dụng BIM trong hoạt động xây dựng”, từ năm 2023 bắt buộc áp dụng BIM đối với các công trình cấp I, cấp đặc biệt sử dụng vốn đầu tư công và tiến tới mở rộng áp dụng BIM đối với các công trình cấp II trở lên kể từ năm 2025. Tệp tin BIM bắt buộc phải có trong hồ sơ thiết kế, thẩm định và nghiệm thu công trình, do chủ đầu tư chịu trách nhiệm thực hiện.
Trong ngành điện, ngày 26/5/2023, Tập đoàn Điện lực Việt Nam có Quyết định số 505/QĐ-EVN về việc ban hành kế hoạch chiến lược áp dụng BIM nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác đầu tư xây dựng và quản lý vận hành công trình, với lộ trình gồm hai giai đoạn: giai đoạn 2023-2025 áp dụng BIM trong các dự án đầu tư xây dựng mới cấp đặc biệt, cấp I và cấp II mới bắt đầu thực hiện các công việc chuẩn bị dự án, trong đó các dự án đầu tư xây dựng cấp đặc biệt, cấp I từ năm 2023; các dự án đầu tư xây dựng cấp II từ năm 2025. Từ năm 2026-2030 sẽ áp dụng BIM cho các dự án đầu tư xây dựng mới từ cấp đặc biệt đến cấp III trở lên.
Năm 2024, trên cơ sở tham khảo Tiêu chuẩn quốc tế ISO 19650-1:2018 (Organization and digitization of information about buildings and civil engineering works, including building information modelling (BIM) — Information management using building information modelling - Part 1: Concepts and principles), Tổng Công ty Cổ phần Tư vấn Xây dựng Việt Nam đã tiến hành biên soạn, Bộ Xây dựng đề nghị và Bộ Khoa học và Công nghệ đã công bố Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14177-1:2024, căn cứ theo thẩm định của Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia. Tiêu chuẩn này đưa ra các khái niệm và nguyên tắc được khuyến cáo cho các quá trình kinh doanh trong lĩnh vực xây dựng nhằm hỗ trợ việc quản lý và tạo lập thông tin trong vòng đời của tài sản xây dựng (gọi tắt là “quản lý thông tin”) khi sử dụng BIM. Các quá trình này có thể mang lại kết quả kinh doanh có lợi cho chủ sở hữu/đơn vị khai thác sử dụng tài sản, khách hàng, chuỗi cung ứng của họ và những người tham gia tài trợ dự án, bao gồm cả việc mở rộng cơ hội hợp tác, giảm thiểu rủi ro và giảm chi phí thông qua việc tạo lập và sử dụng các mô hình thông tin tài sản và dự án.
Qua việc tham khảo tiêu chuẩn quốc tế ISO 19650-2:2018 (Organization and digitization of information about buildings and civil engineering works, including building information modelling (BIM) — Information management using building information modelling — Part 2: Delivery phase of the assets), Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 14177-2:2024, áp dụng cho các tài sản được xây dựng và các dự án xây dựng thuộc mọi quy mô và mọi mức độ phức tạp, bao gồm các bất động sản lớn, mạng lưới cơ sở hạ tầng, các tòa nhà riêng lẻ và các phần cơ sở hạ tầng cũng như các dự án hoặc chương trình chuyển giao, đã được công bố. Tuy nhiên, những yêu cầu trong tiêu chuẩn này phải được áp dụng theo cách tương xứng và phù hợp với quy mô và mức độ phức tạp của tài sản hoặc dự án. Đặc biệt, việc mua sắm và huy động tài sản hoặc các bên thực hiện dự án cần được lồng ghép ở mức độ cao nhất có thể, với các quy trình được văn bản hóa để mua sắm và huy động kỹ thuật.
Để đáp ứng nhu cầu nhân lực cho việc triển khai BIM, việc đào tạo, bồi dưỡng và chứng nhận về BIM đã được nhiều trường đại học kỹ thuật quan tâm, ví dụ như Trường Đại học Bách khoa TP.HCM, Trường Đại học Kiến trúc TP.HCM, Trường Đại học Giao thông vận tải,…Có thể thấy, công nghệ BIM tại Việt Nam đã nhanh chóng nhận được sự quan tâm của Chính phủ và các cơ quan nghiên cứu, đơn vị đào tạo; hành lang pháp lý và kỹ thuật về BIM đang dần được hoàn thiện, thúc đẩy việc triển khai BIM diễn ra mạnh mẽ hơn.
Tuy mang lại nhiều lợi ích, việc triển khai BIM tại Việt Nam vẫn gặp phải một số khó khăn, thách thức: chi phí đầu tư ban đầu cho phần mềm, phần cứng và đào tạo nhân lực là rào cản lớn đối với nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ; số lượng chuyên gia BIM có kinh nghiệm và trình độ chuyên môn cao còn hạn chế; nhiều chủ đầu tư và các bên liên quan chưa nhận thức đầy đủ về lợi ích và tiềm năng của BIM, dẫn đến sự e ngại trong việc thay đổi quy trình làm việc truyền thống; việc thiếu các quy định pháp lý rõ ràng về quyền sở hữu trí tuệ của mô hình BIM, trách nhiệm của các bên và các điều khoản hợp đồng liên quan đến BIM cũng là những thách thức cần được giải quyết,...
Theo các chuyên gia, để thúc đẩy việc áp dụng BIM một cách hiệu quả, rất cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp và các tổ chức đào tạo. Việc xây dựng và ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn về BIM phù hợp với điều kiện thực tế của Việt Nam là rất cần thiết. Đồng thời, cần tăng cường đào tạo nguồn nhân lực có trình độ cao về BIM, cũng như nâng cao nhận thức của các bên liên quan về lợi ích của việc áp dụng BIM. Việc học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia tiên tiến như Anh, Mỹ, Singapore,.. trong việc xây dựng chiến lược BIM quốc gia, phát triển tiêu chuẩn BIM và thúc đẩy ứng dụng BIM trong các dự án công là hướng đi cần thiết để Việt Nam bắt kịp xu hướng toàn cầu.
BBT