Bảo hộ chỉ dẫn địa lý góp phần gia tăng giá trị sản phẩm thông qua việc khẳng định danh tiếng, chất lượng và những đặc tính riêng biệt của sản phẩm gắn liền với điều kiện địa lý của địa phương. Nhờ đó, giá trị sản phẩm được nâng cao, thị trường tiêu thụ được mở rộng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế vùng.

Theo Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam năm 2005 (sửa đổi, bổ sung các năm 2009, 2019 và 2022), chỉ dẫn địa lý là dấu hiệu dùng để chỉ nguồn gốc địa lý của sản phẩm từ khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hoặc quốc gia cụ thể. Chỉ dẫn địa lý đồng âm là các chỉ dẫn địa lý có cách phát âm hoặc cách viết trùng nhau. Luật quy định rõ, quyền đăng ký chỉ dẫn địa lý tại Việt Nam thuộc về Nhà nước. Tổ chức, cá nhân thực hiện quyền đăng ký chỉ dẫn địa lý không trở thành chủ sở hữu chỉ dẫn địa lý đó. Việc xác lập quyền không mang tính chất sở hữu cá nhân, mà nhằm phục vụ lợi ích chung, bảo vệ danh tiếng, chất lượng và uy tín của sản phẩm gắn với vùng đất cụ thể. Cục Sở hữu trí tuệ là cơ quan thẩm định, cấp văn bằng bảo hộ chỉ dẫn địa lý và hướng dẫn, phối hợp với các địa phương trong việc xác lập, duy trì, khai thác và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với sản phẩm đặc thù.

Vào tháng 10/2022, Bộ Khoa học và Công nghệ đã công bố Biểu trưng chỉ dẫn địa lý quốc gia Việt Nam, là dấu hiệu nhận diện chung để quảng bá sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý, đặc biệt trên thị trường quốc tế. Nhờ đó, sản phẩm dễ được nhận biết, tăng niềm tin của người tiêu dùng vào chất lượng và nguồn gốc. Đồng thời, biểu trưng góp phần bảo vệ thương hiệu, thúc đẩy nông nghiệp bền vững và gìn giữ giá trị văn hóa, đa dạng sinh học địa phương.

Biểu trưng chỉ dẫn địa lý quốc gia (Nguồn: Báo Chính phủ)

Thực trạng bảo hộ chỉ dẫn địa lý

Theo số liệu từ Báo cáo thường niên hoạt động sở hữu trí tuệ năm 2024, tính đến hết tháng 12/2024, đã có 143 sản phẩm được bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại Việt Nam, bao gồm 130 chỉ dẫn địa lý trong nước và 13 chỉ dẫn địa lý nước ngoài. Phần lớn các sản phẩm chỉ dẫn địa lý thuộc nhóm nông sản và thực phẩm truyền thống. Nhiều sản phẩm đã tạo được dấu ấn trên thị trường như: nước mắm (Phú Quốc), chè Shan tuyết (Mộc Châu), cà phê nhân (Buôn Ma Thuột),… Số lượng giấy chứng nhận bảo hộ chỉ dẫn địa lý được cấp tăng trưởng qua các năm, cao nhất vào năm 2020 với 22 sản phẩm được cấp. Điều này phản ánh sự quan tâm ngày càng lớn hơn của các cơ quan quản lý cũng như người sản xuất với việc bảo hộ tài sản trí tuệ gắn liền với đặc sản địa phương.

Số liệu giấy chứng nhận chỉ dẫn địa lý đã cấp giai đoạn 2001-2024 (Nguồn: Cục SHTT)

Thống kê trên 130 chỉ dẫn địa lý của Việt Nam, các sản phẩm được bảo hộ chỉ dẫn địa lý có xu hướng tập trung tại các tỉnh miền núi và trung du phía Bắc, nơi có nhiều đặc sản truyền thống và điều kiện tự nhiên đặc thù phù hợp phát triển thương hiệu vùng. Đứng đầu bảng là tỉnh Yên Bái với 10 sản phẩm được bảo hộ, theo sau là Bến Tre (9 sản phẩm), Hà Giang (8 sản phẩm), Lạng Sơn (6 sản phẩm), Thanh Hóa (5 sản phẩm) và các tỉnh khác.

Top 10 tỉnh có số lượng sản phẩm chứng nhận chỉ dẫn địa lý cao nhất giai đoạn 2001-2024 (Nguồn: Cục SHTT)

Thống kê giai đoạn 2001–2024 cho thấy, phần lớn đơn đăng ký chỉ dẫn địa lý đến từ các cơ quan nhà nước địa phương, trong đó Sở Khoa học và Công nghệ đứng đầu với 57 đơn, tiếp đến là UBND cấp tỉnh (54) và Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (13). Số đơn từ các hiệp hội ngành nghề khá ít (5) và doanh nghiệp lại càng khiêm tốn hơn (1). Thực tiễn này cho thấy vai trò chủ đạo của khu vực công trong nhận diện và thúc đẩy hoạt động bảo hộ chỉ dẫn địa lý, qua đó góp phần bảo vệ giá trị các sản phẩm đặc sản, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

Số liệu sản phẩm chứng nhận chỉ dẫn địa lý theo chủ đơn giai đoạn 2001-2024 (Nguồn: Cục SHTT)

Theo đánh giá từ TS. Đinh Hữu Phí (nguyên Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ), một số sản phẩm sau khi được bảo hộ chỉ dẫn địa lý đã có giá trị thương mại cao hơn từ 20-50% so với các sản phẩm cùng loại không có bảo hộ (nước mắm Phú Quốc tăng từ 30-50% giá trị, bưởi Phúc Trạch tăng khoảng 35%,… sau bảo hộ). Điều này chứng tỏ vai trò quan trọng của chỉ dẫn địa lý trong việc nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm và thu nhập cho người sản xuất. Tuy mang lại nhiều lợi ích cho chủ sở hữu, nhưng trên thực tế, tỷ lệ sản phẩm có chỉ dẫn địa lý vẫn còn thấp so với tiềm năng. Nhiều sản phẩm đặc sản vẫn mới dừng ở mức độ bảo hộ nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận mà chưa khai thác hết giá trị gia tăng từ chỉ dẫn địa lý.

Giải pháp nâng cao hiệu quả bảo hộ chỉ dẫn địa lý

Để chỉ dẫn địa lý thực sự phát huy vai trò trong phát triển kinh tế vùng và góp phần nâng cao giá trị kinh tế, theo khuyến nghị của Cục Sở hữu trí tuệ, cần triển khai đồng bộ các giải pháp sau:.

• Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý: xây dựng các cơ chế bảo vệ và kiểm soát việc sử dụng chỉ dẫn địa lý chặt chẽ hơn, nhằm đảm bảo quyền lợi cho người sản xuất và nâng cao uy tín thương hiệu.

• Đẩy mạnh vai trò doanh nghiệp: khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sâu, nâng cao chất lượng và chủ động xây dựng chiến lược thương hiệu cho sản phẩm chỉ dẫn địa lý.

• Ứng dụng khoa học công nghệ: đẩy mạnh ứng dụng khoa học và công nghệ trong sản xuất và chế biến để tăng năng suất, đảm bảo chất lượng đồng đều, nâng cao chất lượng sản phẩm.

• Phát triển thị trường xuất khẩu: xây dựng chiến lược quảng bá, hỗ trợ đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại các quốc gia có tiềm năng tiêu thụ lớn, đặc biệt ở các thị trường xuất khẩu trọng điểm như EU, Nhật Bản, Mỹ...

• Tăng cường hỗ trợ tài chính: cần tiếp tục có các chính sách hỗ trợ tài chính, ưu đãi về vốn vay đối với các doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia sản xuất và kinh doanh sản phẩm chỉ dẫn địa lý.

• Đẩy mạnh chuyển đổi số: phát triển hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử, giúp người tiêu dùng dễ dàng nhận diện sản phẩm chính hãng.

• Thúc đẩy nghiên cứu và đổi mới sáng tạo: hỗ trợ nghiên cứu khoa học về giống cây trồng, kỹ thuật canh tác, chế biến và bảo quản nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.

Tại TP.HCM, kể từ ngày 1/7/2025, với việc TP.HCM sáp nhập địa giới hành chính với các tỉnh Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, đã tạo nên bước ngoặt lớn về cấu trúc phát triển kinh tế vùng. Qua sáp nhập, TP.HCM cũng chính thức tiếp nhận thêm bảo hộ chỉ dẫn địa lý cho nhiều sản phẩm như hạt tiêu đen, nhãn xuồng cơm vàng, muối ăn,... những tài sản trí tuệ mang giá trị văn hóa và thương hiệu cao. Với lợi thế là trung tâm logistics, tài chính và đổi mới sáng tạo hàng đầu cả nước, TP.HCM có khả năng phát huy vai trò trung chuyển, chế biến sâu và thúc đẩy thương mại cho các sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý trong khu vực. Trong giai đoạn phát triển mới, TP.HCM không chỉ giữ vai trò dẫn dắt về kinh tế, kỹ thuật, mà còn là trung tâm bảo hộ, phát triển và lan tỏa giá trị của sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý, góp phần nâng cao hình ảnh hàng hóa Việt Nam trên trường quốc tế.

***

Chỉ dẫn địa lý không chỉ là công cụ pháp lý nhằm bảo vệ tên gọi và uy tín sản phẩm, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc tạo lập giá trị gia tăng bền vững cho đặc sản địa phương. Việc xây dựng và khai thác hiệu quả hệ thống chỉ dẫn địa lý góp phần bảo tồn di sản văn hóa vùng miền, nâng cao thu nhập cho người sản xuất và thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn. Đầu tư nghiêm túc vào hoạt động bảo hộ, quản lý và quảng bá chỉ dẫn địa lý sẽ tạo nền tảng vững chắc cho việc nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam, hỗ trợ xây dựng thương hiệu quốc gia và thúc đẩy hội nhập sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Kim Nhung

----------------------------------------

Tài liệu tham khảo chính:

[1] Luật Sở hữu trí tuệ (2005, sửa đổi bổ sung các năm 2009, 2019 và 2022).
[2] Bộ Khoa học và Công nghệ. Công bố Biểu trưng chỉ dẫn địa lý quốc gia Việt Nam. https://www.most.gov.vn/vn/tin-tuc/22470/cong-bo-bieu-trung-chi-dan-dia-ly-quoc-gia-viet-nam.aspx
[3] Cục Sở hữu trí tuệ. Công tác bảo hộ chỉ dẫn địa lý. https://ipvietnam.gov.vn/web/guest/hoat-ong-shcn-trong-nuoc/-/asset_publisher/7xsjBfqhCDAV/content/cong-tac-bao-ho-chi-dan-ia-ly
[4] Cục Sở hữu trí tuệ. Chỉ dẫn địa lý: Một công cụ hữu hiệu nâng cao giá trị nông sản Việt Nam. https://www.ipvietnam.gov.vn/cac-bai-viet-ve-chi-dan-ia-ly/-/asset_publisher/fNUbGw2ZxGKy/content/chi-dan-ia-ly-mot-cong-cu-huu-hieu-nang-cao-gia-tri-nong-san-viet-nam
[5] Báo Khoa học Phổ thông. Chỉ dẫn địa lý sẽ được thay đổi sau khi sắp xếp đơn vị hành chính. https://khoahocphothong.vn/chi-dan-dia-ly-se-duoc-thay-doi-sau-khi-sap-xep-don-vi-hanh-chinh-259483.html.
[6] Tạp chí Việt Nam hương sắc. Chỉ dẫn địa lý, truy xuất nguồn gốc và thương hiệu nông sản trong bối cảnh đổi tên địa phương. https://tapchivietnamhuongsac.vn/chi-dan-dia-ly-truy-xuat-nguon-goc-va-thuong-hieu-nong-san-trong-boi-canh-doi-ten-dia-phuong-1107.html