Trong nền kinh tế thị trường ngày nay, hàng giả ngày càng tinh vi, khó phân biệt và lan rộng trong nhiều lĩnh vực. Không chỉ gây thiệt hại về kinh tế cho doanh nghiệp, nhiều loại hàng giả còn đe dọa trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng. Do vậy, công tác phòng chống hàng giả không chỉ là trách nhiệm của các cơ quan chức năng mà còn cần sự chung tay quyết liệt từ doanh nghiệp và người tiêu dùng, nhằm bảo vệ thị trường minh bạch, an toàn và phát triển bền vững.

Theo Khoản 7 Điều 3 Nghị định số 98/2020/NĐ-CP ban hành ngày 26/8/2020 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; hàng giả có thể phân thành hai nhóm chính: hàng giả về hình thức và hàng giả về nội dung.

Giả về hình thức là các hàng hóa có nhãn hàng hóa hoặc bao bì hàng hóa ghi chỉ dẫn giả mạo tên, địa chỉ tổ chức, cá nhân sản xuất hoặc nhập khẩu, phân phối hàng hóa; giả mạo mã số đăng ký lưu hành, mã số công bố, mã số mã vạch của hàng hóa hoặc giả mạo bao bì hàng hóa của tổ chức, cá nhân khác; giả mạo về nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa hoặc nơi sản xuất, đóng gói, lắp ráp hàng hóa.

Giả về nội dung là hàng hóa có giá trị sử dụng, công dụng không đúng với nguồn gốc bản chất tự nhiên, tên gọi của hàng hóa; hàng hóa không có giá trị sử dụng, công dụng hoặc có giá trị sử dụng, công dụng không đúng so với giá trị sử dụng, công dụng đã công bố hoặc đăng ký. Nếu là thuốc, thuốc giả được xác định tại khoản 33 Điều 2 của Luật Dược năm 2016 và dược liệu giả theo quy định tại khoản 34 Điều 2 của Luật Dược năm 2016.Các loại thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật không có hoạt chất; không có đủ loại hoạt chất đã đăng ký; có hoạt chất khác với hoạt chất ghi trên nhãn, bao bì hàng hóa; có ít nhất một trong các hàm lượng hoạt chất chỉ đạt từ 70% trở xuống so với mức tối thiểu quy định tại quy chuẩn kỹ thuật hoặc tiêu chuẩn chất lượng đã đăng ký, công bố áp dụng.

Tiêu thụ hàng giả gây ra những hệ lụy đáng kể cho cả người tiêu dùng và doanh nghiệp. Nếu hàng giả về hình thức, người tiêu dùng tuy bị lừa về nhãn hiệu, nhưng ít bị ảnh hưởng đến sức khỏe. Tuy nhiên, với hàng giả về chất lượng, đặc biệt là trong lĩnh vực thực phẩm, dược phẩm, hậu quả có thể nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và an toàn của người tiêu dùng.

Hàng giả ngày càng tinh vi và lan rộng

Trước đây, hàng giả thường dễ bị nhận diện do bao bì khá sơ sài, chất lượng thấp và giá bán rẻ. Hiện nay, các thủ đoạn làm giả đã trở nên tinh vi hơn rất nhiều, khiến người tiêu dùng khó phân biệt thật – giả bằng mắt thường. Các đối tượng đã sử dụng kỹ thuật cao để làm ra sản phẩm có hình thức giống như hàng thật; đồng thời, lợi dụng các kênh thương mại điện tử, mạng xã hội để lưu hành dưới danh nghĩa “hàng xách tay” – không có hóa đơn, chứng từ hợp pháp chứng minh nguồn gốc, xuất xứ. Không dừng lại ở việc sao chép nhãn hiệu nổi tiếng, một số đối tượng còn chủ động thiết kế và đăng ký nhãn hiệu mới, tạo bao bì bắt mắt, in mã vạch và sử dụng các chứng nhận giả hoặc không có giá trị pháp lý, tự giới thiệu, quảng bá sản phẩm rộng rãi thông qua người nổi tiếng để đánh lừa người tiêu dùng. Đây là hình thức gian lận tinh vi, có tổ chức và ngày càng mở rộng quy mô. Hàng giả không chỉ giới hạn ở các mặt hàng tiêu dùng thông thường như quần áo, giày dép,... mà còn lan ra cả các lĩnh vực liên quan trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng con người như dược phẩm, thực phẩm chức năng, trang thiết bị y tế,…

Theo báo cáo của Ban Chỉ đạo Quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả (Ban Chỉ đạo 389) tại Hội nghị giao ban công tác Quý I/2025, trong năm 2024, các lực lượng chức năng đã phát hiện và xử lý 137.243 vụ vi phạm, trong đó có 5.717 vụ liên quan đến sản xuất, kinh doanh và vận chuyển hàng giả, hàng kém chất lượng, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ (tăng 4,63% so với cùng kỳ năm 2023). Đáng chú ý, chỉ trong Quý I/2025, đã có 1.113 vụ việc tương tự bị phát hiện và xử lý. Chánh Văn phòng Thường trực Ban Chỉ đạo 389 Lê Thanh Hải cho biết, các đối tượng vi phạm đang lợi dụng mạnh mẽ các nền tảng thương mại điện tử, mạng xã hội và dịch vụ giao hàng nhanh để lưu thông hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ với thủ đoạn ngày càng tinh vi, đặc biệt phổ biến tại các đô thị lớn.

Công an tỉnh Thanh Hóa triệt phá đường dây thuốc giả. 4/21 loại được xác định là giả mạo thuốc đã được Bộ Y tế cấp phép lưu hành, gồm: Tetracycline, Clorocid, Pharcoter và Neo-Codion. (Nguồn: https://www.anninhthudo.vn/, 21/04/2025)

Ngăn chặn và chống hàng giả, cần nhiều nỗ lực hơn nữa

Việt Nam đã có những quy định pháp lý để điều chỉnh các gian lận thương mại trên thị trường từ khá lâu. Nghị định số 01/CP ngày 03/1/1996 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thương mại là một ví dụ. Tuy nhiên, đến năm 2008, thuật ngữ “hàng giả” mới chính thức xuất hiện và được điều chỉnh tại Nghị định số 06/2008/NĐ-CP (ban hành ngày 16/1/2008). Theo thời gian, nhiều quy định mới đã xuất hiện, thay thế, với những hành vi vi phạm được làm rõ hơn, cùng các mức chế tài ngày càng cao hơn nhằm răn đe, ngăn chặn việc sản xuất, lưu thông hàng giả. Gần đây, các hành vi như giả mạo nhãn hiệu, bao bì, tem nhãn; kinh doanh hàng hóa không rõ nguồn gốc; vi phạm về chất lượng, nhãn mác hoặc quyền sở hữu trí tuệ,… đều bị xử lý nghiêm khắc. Mức xử phạt hành chính có thể lên tới 200 triệu đồng đối với cá nhân (400 triệu đồng đối với tổ chức) cùng các biện pháp bổ sung như buộc thu hồi, tiêu hủy sản phẩm vi phạm, hoặc loại bỏ các yếu tố vi phạm trên nhãn mác, bao bì,… Nếu hành vi vi phạm đủ yếu tố cấu thành tội phạm, cá nhân hoặc tổ chức sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo các điều 192, 193, 194 và 195 của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), với các hình phạt từ phạt tiền (100 triệu đến 1 tỷ đồng) đến phạt tù, tùy theo mức độ nghiêm trọng của hành vi.

Bên cạnh chế tài quy định bởi những điều khoản pháp lý, các giải pháp công nghệ hiện đại cũng đang trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực trong việc ngăn chặn và kiểm soát hàng giả trên thị trường, thông qua khả năng truy xuất nguồn gốc hàng hóa. Trên thị trường hiện nay, có rất nhiều giải pháp công nghệ chống giả được nghiên cứu và triển khai, góp phần tăng cường hiệu quả quản lý, đồng thời bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng. Tem chống hàng giả là một ví dụ. Tem Hologram (còn gọi là tem 7 màu) sử dụng công nghệ khắc tia laser trên nền tảng 3D Hologram, tạo hiểu ứng nổi chìm với các lớp thông tin và hoa văn khác nhau khi xem ở các góc độ khác nhau. Tem chống hàng giả SMS (còn gọi là tem SMS) sử dụng công nghệ số hóa và hệ thống tin nhắn SMS để xác thực sản phẩm, giúp người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra hàng thật – giả thông qua các dấu hiệu nhận biết trực quan hoặc các thao tác xác thực đơn giản bằng điện thoại. Giải pháp QR code (mã vạch ma trận) phục vụ truy xuất nguồn gốc sản phẩm là một công nghệ nổi bật khác. Khi quét mã bằng điện thoại, người tiêu dùng sẽ kiểm tra được thông tin sản phẩm trên nền tảng số, bên cạnh đó, nhờ tính năng giới hạn số lượng quét tem, cơ chế cho phép in tem phủ cào giúp doanh nghiệp dễ dàng theo dõi được sự xuất hiện của tem bị làm giả trên thị trường từ đó có biện pháp xử lý kịp thời. Công nghệ RFID (Radio Frequency Identification) là công nghệ nhận dạng đối tượng bằng sóng vô tuyến, cho phép theo dõi hàng hóa theo thời gian thực, được gắn trực tiếp vào sản phẩm hoặc bao bì, có thể đọc bằng thiết bị chuyên dụng hoặc điện thoại tích hợp NFC, giúp ghi nhận chính xác toàn bộ hành trình di chuyển của sản phẩm, đặc biệt phù hợp với các mặt hàng giá trị cao hoặc yêu cầu bảo quản nghiêm ngặt. Công nghệ blockchain với khả năng lưu trữ dữ liệu phân tán, minh bạch và không thể chỉnh sửa, cũng đang dần được ứng dụng trong truy xuất nguồn gốc, cho phép xác thực thông tin sản phẩm nhanh chóng và chính xác chỉ qua một lần quét mã. Cũng có giải pháp tích hợp các công nghệ này: sử dụng RFID để nhận diện và thu thập dữ liệu tự động, blockchain để tăng cường bảo mật và đảm bảo an toàn cho toàn bộ hệ thống thông tin và AI để phân tích và xử lý dữ liệu. Chỉ với một chạm từ điện thoại thông minh tích hợp NFC, doanh nghiệp và người tiêu dùng có thể truy xuất nhanh chóng nguồn gốc, lộ trình và lịch sử vận hành của từng sản phẩm cụ thể. Bên cạnh việc tích cực ứng dụng các giải pháp công nghệ vào quản lý chuỗi cung ứng, nhiều doanh nghiệp đã chủ động nâng cao năng lực phòng, chống hàng giả bằng cách đăng ký quyền sở hữu trí tuệ cho các nhãn hiệu, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp để đảm bảo minh bạch từ khâu sản xuất đến tiêu thụ.

Để công tác ngăn chặn và chống hàng giả đạt hiệu quả, cần tăng cường truyền thông nhằm giúp người dân hiểu rõ tác hại của hàng giả và cách phân biệt hàng thật. Việc tuyên truyền nên được thực hiện thường xuyên, đa dạng hình thức, đặc biệt tập trung vào các lĩnh vực liên quan đến sức khỏe như thuốc, thực phẩm và mỹ phẩm. Khi người tiêu dùng chủ động kiểm tra thông tin sản phẩm và ưu tiên chọn hàng có nguồn gốc rõ ràng, họ sẽ trở thành lực lượng quan trọng góp phần đẩy lùi hàng giả trên thị trường.

***

Hàng giả, hàng kém chất lượng và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ không chỉ gây thiệt hại cho doanh nghiệp mà còn làm người tiêu dùng mất niềm tin vào thị trường. Để khắc phục, cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng: Nhà nước với vai trò xây dựng và thực thi pháp luật; doanh nghiệp với vai trò tự bảo vệ, chủ động giám sát và người tiêu dùng có trách nhiệm tiêu dùng thông minh, nói không với hàng giả. Chỉ khi có sự chung tay của toàn xã hội, thị trường mới có thể trở nên minh bạch, an toàn và bền vững.

Kim Nhung

----------------------------------------

Tài liệu tham khảo chính:

[1] Luật Sở hữu trí tuệ (2005, sửa đổi bổ sung các năm 2009, 2019 và 2022).
[2] Nghị định số 98/2020/NĐ-CP ngày 26/8/2020 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 17/2022/NĐ-CP (năm 2022) và Nghị định số 24/2025/NĐ-CP (năm 2025)).
[3] Ban Chỉ đạo Quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả http://bcd389.gov.vn/hoat-dong/chi-tiet/ban-chi-dao-389-quoc-gia-to-chuc-hoi-nghi-giao-ban-cong-tac-quy-1-nam-2025-va-phuong-huong--nhiem-vu-thoi-gian-toi
[4] Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả. https://baochinhphu.vn/day-manh-ung-dung-cong-nghe-thong-tin-trong-cong-tac-chong-buon-lau-gian-lan-thuong-mai-hang-gia-102250428145359305.htm
[5] TS. Lê Thị Tuyết Hà. Pháp luật về hàng giả và hàng hóa không phù hợp với tiêu chuẩn công bố - bất cập và kiến nghị hoàn thiện. https://danchuphapluat.vn/phap-luat-ve-hang-gia-va-hang-hoa-khong-phu-hop-voi-tieu-chuan-cong-bo-bat-cap-va-kien-nghi-hoan-thien
[6] Bộ Y tế công bố 21 tên thuốc giả trong đường dây vừa bị triệt phá. https://www.anninhthudo.vn/bo-y-te-cong-bo-21-ten-thuoc-gia-trong-duong-day-vua-bi-triet-pha-post609557.antd
[7] Cục Quản lý dược chỉ cách tra cứu thông tin thuốc, ‘kỹ năng’ tránh mua thuốc giả. https://nhathuoclongchau.com.vn/bai-viet/cach-tra-cuu-thong-tin-dang-ky-thuoc.html