Với quan điểm xem bào thai cũng là một bệnh nhân cần được chăm sóc và điều trị khi phát hiện bất thường, kỹ thuật can thiệp bào thai đã mở ra những hy vọng mới, cho phép điều trị và cứu sống nhiều em bé mắc dị tật bẩm sinh nặng ngay từ khi còn trong bụng mẹ.

Trước đây, khi phát hiện các dị tật bẩm sinh nghiêm trọng, lựa chọn điều trị chủ yếu chỉ dừng lại ở việc đình chỉ thai kỳ hoặc đợi đến sau sinh mới can thiệp, dẫn đến nhiều hạn chế về hiệu quả điều trị và nguy cơ tàn tật lâu dài. Tuy nhiên, nhờ sự phát triển của khoa học và công nghệ, đặc biệt trong lĩnh vực sản phụ khoa, các can thiệp y học hiện đại đã cho phép tiến hành điều trị ngay trong giai đoạn bào thai, góp phần nâng cao tỷ lệ sống và cải thiện chất lượng sống cho trẻ. Nhiều kỹ thuật can thiệp y học hiện đại đã được nghiên cứu và ứng dụng thành công tại Việt Nam.

Kỹ thuật truyền máu trong tử cung (Intrauterine Transfusion - IUT): Đây là kỹ thuật tiêm tế bào hồng cầu từ người hiến tặng vào thai nhi. Kỹ thuật này thường được thực hiện khi thai nhi bị thiếu máu nghiêm trọng, có thể do các nguyên nhân như bất đồng nhóm máu Rh, nhiễm virus, hoặc hội chứng truyền máu song thai. Mục tiêu là ngăn ngừa hoặc điều trị tình trạng suy tim ở thai nhi (hay còn gọi là phù thai) do thiếu máu gây ra, đồng thời giúp kéo dài thai kỳ để em bé có thêm thời gian phát triển hoàn thiện trước khi chào đời. Theo thông tin từ Bệnh viện Nhi Texas (Mỹ), có hai phương pháp được sử dụng là truyền máu nội mạch (IVT) trong đó, máu được truyền vào dây rốn và truyền máu trong phúc mạc (IPT), khi máu được truyền vào bụng thai nhi. Ở Việt Nam, phương pháp phổ biến nhất là truyền máu nội mạch (IVT), tức là truyền máu qua dây rốn của thai nhi. Theo thống kê, kể từ năm 2017, Bệnh viện Từ Dũ đã thực hiện được 64 ca truyền máu cho thai nhi qua dây rốn, với tỷ lệ thành công đạt 89,06%.

Kỹ thuật can thiệp tim bào thai (Fetal Cardiac Intervention – FCI): là một trong những kỹ thuật phức tạp và tinh vi của y học bào thai, đưa kim và ống thông (catheter) trực tiếp vào tim thai dưới hướng dẫn chính xác của siêu âm, nhằm can thiệp điều trị các dị tật tim bẩm sinh ngay khi thai nhi còn trong bụng mẹ. Kỹ thuật này thường được áp dụng trong các trường hợp như hẹp van động mạch chủ, hẹp van động mạch phổi hoặc hội chứng thiểu sản tim trái. Trong quá trình thực hiện, các bác sĩ đưa kim xuyên qua thành bụng và tử cung của người mẹ, tiếp tục đi qua thành ngực thai nhi để tiếp cận buồng tim. Sau đó, bằng ống thông có gắn bóng (balloon catheter), van tim bị hẹp sẽ được nong rộng hoặc tạo lỗ thông nhĩ, giúp cải thiện lưu lượng máu qua tim và hỗ trợ sự phát triển cân đối của các buồng tim. Tại Việt Nam, kỹ thuật can thiệp tim bào thai được triển khai thành công lần đầu tiên vào ngày 4/1/2024 tại Bệnh viện Từ Dũ, phối hợp với Bệnh viện Nhi Đồng 1. Các bác sĩ đã tiến hành nong van động mạch phổi cho một thai nhi 32 tuần tuổi bị hẹp van động mạch phổi với vách liên thất kín. Đây là dấu mốc quan trọng, đánh dấu lần đầu tiên kỹ thuật can thiệp tim bào thai được thực hiện thành công tại Việt Nam. Tính đến nay, Bệnh viện Từ Dũ đã thực hiện thành công 9 ca can thiệp, trong đó, điển hình là ca can thiệp tim bào thai cho sản phụ người Singapore (mang thai 22 tuần, thai nhi chỉ nặng 600g và mắc dị tật không lỗ van động mạch chủ), vào tháng 5/2025 vừa qua.

Kỹ thuật đặt ống dẫn lưu thai nhi (Fetal Shunt Placement): là phương pháp sử dụng ống dẫn lưu (shunt) đưa qua thành bụng và tử cung của người mẹ vào cơ thể thai nhi, nhằm dẫn lưu dịch từ các khoang chứa dịch bất thường ra khoang ối, giảm áp lực và phòng ngừa tổn thương cơ quan. Phổ biến nhất là kỹ thuật đặt shunt dẫn lưu bàng quang (Fetal Vesicoamniotic Shunt Placement), được áp dụng khi thai nhi bị thiểu ối nặng, bàng quang giãn to do nghi ngờ tắc nghẽn đường tiết niệu dưới. Trong quá trình thực hiện, dưới hướng dẫn siêu âm, bác sĩ dùng kim dẫn đường xuyên qua thành bụng mẹ, buồng ối, thành bụng thai nhi, sau đó đặt ống shunt chuyên dụng từ bàng quang ra buồng ối, giúp tái lập môi trường ối thuận lợi và bảo vệ chức năng thận. Tháng 4/2024, Bệnh viện Phụ sản Hà Nội đã thực hiện thành công ca đầu tiên tại Việt Nam với kỹ thuật này. Ngoài ra, kỹ thuật đặt shunt dẫn lưu màng phổi (Fetal Pleuroamniotic Shunt Placement) cũng được áp dụng khi thai nhi bị tràn dịch màng phổi số lượng lớn, nguy cơ xẹp phổi, suy tim và phù thai. Bác sĩ sẽ sử dụng kim dẫn đường xuyên qua thành bụng mẹ, buồng ối, thành ngực thai nhi để đặt ống shunt từ khoang màng phổi ra buồng ối, giúp giải phóng áp lực, tạo điều kiện cho phổi phát triển bình thường. Tháng 5/2024, Bệnh viện Phụ sản Hà Nội tiếp tục thực hiện thành công ca đầu tiên đặt shunt màng phổi cho thai nhi 23 tuần tuổi, đánh dấu bước tiến quan trọng trong can thiệp bào thai tại Việt Nam.

Kỹ thuật can thiệp hội chứng truyền máu song thai (Twin-to-Twin Transfusion Syndrome - TTTS): Hội chứng truyền máu song thai là một biến chứng trước sinh vô cùng nghiêm trọng, xảy ra khi hai thai nhi có chung một bánh nhau, khiến máu từ thai này truyền sang thai kia thông qua các cầu nối mạch máu. Điều này dẫn đến tình trạng thai nhi cho máu bị thiếu máu (thường nhỏ hơn và thiểu ối), trong khi thai nhi nhận máu bị quá tải tuần hoàn, có thể gây suy giảm chức năng tim và phù thai. Tùy vào tình trạng thai nhi mà sẽ có các phác đồ điều trị khác nhau. Trường hợp song thai một bánh nhau không có biến chứng nghiêm trọng, bác sĩ sẽ sử dụng một ống nội soi nhỏ có camera để đi vào buồng ối, sau đó dùng tia laser để xác định và đốt (quang đông) các mạch máu bất thường trên nhau thai nối giữa hai bé. Việc này giúp cắt đứt các "cầu nối" truyền máu không mong muốn, cho phép hai thai nhi phát triển độc lập hơn. Sau khi đốt laser, bác sĩ thường sẽ hút bớt nước ối dư thừa (giảm ối) trong buồng ối của thai nhi nhận. Theo PGS.TS. Nguyễn Duy Ánh (Bệnh viện Phụ sản Trung ương), trước năm 2018, tiên lượng cho thai nhi mắc TTTS ở Việt Nam rất xấu, với hơn 90% trường hợp có nguy cơ tử vong hoặc sống với di chứng thần kinh nặng. Năm 2018, đề tài khoa học cấp Quốc gia “Nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật sinh học phân tử và kỹ thuật laser quang đông ở thai phụ mắc hội chứng truyền máu song thai và dải xơ buồng ối” của Bệnh viện Phụ sản Hà Nội được triển khai. Kết quả, các nhà khao học đã hoàn thiện quy trình chẩn đoán trước sinh hội chứng truyền máu song thai và dải xơ buồng ối; hoàn thiện quy trình kỹ thuật laser quang đông điều trị hội chứng chứng truyền máu song thai và dải xơ buồng ối. Khi ứng dụng quy trình, kết quả lâm sàng đã đạt kết quả ấn tượng, với tỷ lệ sống ít nhất của một thai là 84,9%, tỷ lệ sơ sinh sống chung là 53%. Trong số bé sơ sinh sống sau sinh, không ghi nhận biến chứng thần kinh ngắn hạn. Trong các trường hợp song thai một bánh nhau kèm biến chứng nặng, tiên lượng thai bị ảnh hưởng rất xấu, bác sĩ có thể chỉ định thủ thuật đốt dây rốn bằng kẹp lưỡng cực. Theo nghiên cứu của nhóm tác giả từ Bệnh viện Từ Dũ, Đại học Y dược TP.HCM và Đại học Quốc gia TP.HCM, đăng trên Tạp chí Y học sinh sản vào năm 2020, kỹ thuật can thiệp bào thai bằng đốt lưỡng cực tắc dây rốn ở các trường hợp song thai một nhau có biến chứng được khuyến cáo sử dụng khi thai lớn hơn 19 tuần tuổi. Triển khai thủ thuật này từ tháng 3/2018, đến nay, Bệnh viện Từ Dũ đã thực hiện được 251 ca, với tỷ lệ thành công đạt 97%.

***

Các kỹ thuật can thiệp hiện đại như truyền máu trong tử cung, can thiệp tim bào thai, đặt ống dẫn lưu thai nhi và điều trị hội chứng truyền máu song thai vừa giúp tăng tỷ lệ sống, vừa cải thiện đáng kể chất lượng sống cho trẻ sau sinh. Những bước tiến này không chỉ phản ánh sự trưởng thành của đội ngũ y bác sĩ mà còn cho thấy tiềm năng phát triển của lĩnh vực y học bào thai, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em tại Việt Nam.

Kim Nhung

----------------------------------------

Tài liệu tham khảo chính:

[1] Bệnh viện Từ Dũ. Hành trình can thiệp bào thai. https://tuduexpress.com.vn/vn/tin-tuc-su-kien/tin-tuc/thanh-cong-va-ky-thuat-moi/hanh-trinh-can-thiep-bao-thai/
[2] Texas Children's. Truyền máu trong tử cung. https://www.texaschildrens.org/content/conditions/intrauterine-transfusion
[3] Bệnh viện Nhi Boston. Can thiệp tim thai. https://www.childrenshospital.org/treatments/fetal-cardiac-intervention
[4] Tạp chí Y học sinh sản. Kỹ thuật can thiệp bào thai bằng kẹp tắc dây rốn ở các cặp song thai một nhau có biến chứng. https://hosrem.org.vn/ckfinder/userfiles/files/8_%20pham%20cong%20toan.pdf
[5] Thiên Lam. Lần đầu tiên đặt shunt dẫn lưu bàng quang cho thai nhi https://nhandan.vn/lan-dau-tien-dat-shunt-dan-luu-bang-quang-cho-thai-nhi-post872225.html
[6] Thiên Lam. Đặt ống dẫn lưu màng phổi cứu bào thai 23 tuần bị xẹp phổi. https://nhandan.vn/dat-ong-dan-luu-mang-phoi-cuu-bao-thai-23-tuan-bi-xep-phoi-post886096.html
[7] Thảo Lê, Thiên Lam. Chuyện về những người sửa chữa tổn thương cho các bào thai. https://special.nhandan.vn/chuyennguoisuabaothai/index.html