Các bài báo khoa học được công bố trên các tạp chí khoa học uy tín trong nước và quốc tế là kết quả quan trọng của công trình nghiên cứu. Nó được dùng để đánh giá đề tài nghiên cứu cũng như đánh giá thành tích khoa học của các nhà nghiên cứu, nhóm nghiên cứu. Đối với một quốc gia, công bố khoa học được xem là một trong những thước đo trình độ phát triển khoa học công nghệ. Do đó công bố khoa học đặc biệt là công bố quốc tế cần được quan tâm và đầu tư nhiều hơn. Những năm gần đây, Việt Nam đã đạt được những thành tích đáng kể trong việc công bố quốc tế.
1. TÌNH HÌNH CÔNG BỐ QUỐC TẾ CỦA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2014 - 2019
Theo CSDL Scopus, số bài báo của Việt Nam công bố trên các tạp chí KH&CN quốc tế giai đoạn 2014 - 2019 đã tăng gấp ba lần, từ 4.071 bài lên 12.431 bài. Xét về tốc độ tăng trưởng bình quân hằng năm, số công bố quốc tế tăng bình quân khoảng 23%/năm trong giai đoạn 2014 – 2019, đặc biệt tăng mạnh trong 2 năm gần đây, với tốc độ bình quân năm 2019 tăng 40.93% so với năm 2018. Riêng trong năm 2017, mặc dù số lượng công bố có tăng so với những năm trước với 6,602 công bố nhưng tốc độ tăng thấp nhất so với các năm từ 2014 – 2019. (Hình 1). Để đạt được kết quả tích cực này, Việt Nam đã có nhiều chính sách khuyến khích phát triển nghiên cứu và công bố quốc tế, đặc biệt là sự ra đời của Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia (NAFOSTED) vào năm 2008 với sứ mệnh hướng tới tạo dựng môi trường nghiên cứu thuận lợi theo chuẩn mực quốc tế. Theo đó, để nhận được tài trợ từ NAFOSTED, bắt buộc kết quả của đề tài phải là các bài báo được đăng trên các tạp chí khoa học được công nhận bởi Viện Thông tin Khoa học ISI (gọi tắt là “chuẩn ISI”), người đăng ký chủ trì cũng phải có ít nhất 2 bài báo chuẩn ISI trong 5 năm trở lại
Hình 1. Công bố quốc tế của Việt Nam giai đoạn 2014 - 2019
Nguồn: Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo Việt Nam năm 2019; Số liệu phân tích từ CSDL Scopus của Nhà xuất bản Elsevier (Thời điểm lấy số liệu: 17/03/2020)
Mặc dù số công bố quốc tế của Việt Nam đã được cải thiện rất nhiều trong những năm gần đây nhưng Việt Nam chỉ đứng thứ 5 trong ASEAN về tổng số công bố quốc tế giai đoạn 2014 - 2019, hơn Philippines, Brunei, Campuchia, Myanmar và Lào. Số lượng công bố của Việt Nam trong giai đoạn này bằng khoảng 44% nước đứng thứ 4 là Thái Lan, 34% nước đứng thứ 3 là Indonesia, 32% nước đứng thứ 2 là Singapore và bằng khoảng 22% số công bố của nước đứng đầu khu vực là Malaysia (Bảng 1, Hình 2).
Bảng 1. Số lượng công bố quốc tế các nước ASEAN
Nguồn: Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo Việt Nam năm 2019; Số liệu phân tích từ CSDL Scopus của Nhà xuất bản Elsevier (Thời điểm lấy số liệu: 17/03/2020)
Hình 2. Số lượng công bố quốc tế của một số nước ASEAN
Nguồn: Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo Việt Nam năm 2019; Số liệu phân tích từ CSDL Scopus của Nhà xuất bản Elsevier (Thời điểm lấy số liệu: 17/03/2020)
Xem xét các tổ chức có nhiều công bố quốc tế tại Việt Nam thì top 10 tổ chức có năng suất công bố khoa học tốt nhất cả nước năm 2019 gồm 6 trường đại học (ĐH) công lập. 2 trường ĐH tư thục và 2 viện nghiên cứu. Trong số 10 tổ chức này. thành phố Hồ Chí Minh (TP HCM) vinh dự góp mặt 4 đại diện tiêu biểu: trường ĐH Tôn Đức Thắng. trường ĐH Công nghệ TP HCM. ĐH Quốc gia TP HCM. Viện Khoa học và Công nghệ tính toán (Hình 3).
Hình 3. Top 10 tổ chức của Việt Nam có công bố quốc tế nhiều nhất năm 2019
Nguồn: Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo Việt Nam năm 2019; Số liệu phân tích từ CSDL Scopus của Nhà xuất bản Elsevier (Thời điểm lấy số liệu: 17/03/2020)
2. NHỮNG ĐẠI DIỆN TIÊU BIỂU CỦA TP. HỒ CHÍ MINH VỀ CÔNG BỐ KHOA HỌC QUỐC TẾ
Trường ĐH Tôn Đức Thắng. trường ĐH Công nghệ TP HCM. ĐH Quốc gia TP HCM và Viện Khoa học và Công nghệ tính toán là những đại diện tiêu biểu của TP HCM về công bố khoa học quốc tế.
- Trường Đại học Tôn Đức Thắng (TDTU) không chỉ vượt lên dẫn đầu cả nước về công bố quốc tế mà số lượng công bố còn gấp đôi đơn vị thứ 2 (Trường ĐH Duy Tân) với 2.710 công bố năm 2019. chiếm gần 22% số công bố của cả nước. Nhờ thành tích công bố này. TDTU đã được lọt vào nhiều bảng xếp hạng ĐH. Tháng 11/2019. tổ chức xếp hạng giáo dục đại học QS (Anh Quốc) xếp TDTU ở vị trí 207 trong top 500 ĐH hàng đầu Châu Á (Bảng xếp hạng QS Asia University Rankings). Tháng 12/2019. URAP[1] công bố bảng xếp hạng các đại học hàng đầu thế giới năm 2019-2020. TDTU được xếp số 1 Việt Nam và thứ 960 trong bảng xếp hạng 2.500 đại học tốt nhất thế giới. Tháng 8/2020. ARWU[2] công bố kết quả xếp hạng những đại học tốt nhất thế giới năm 2020. TDTU tiếp tục đứng số 1 Việt Nam và thứ 701-800 thế giới. Ở bình diện chung. công bố quốc tế của TDTU gia tăng nhờ những chính sách đột phá của nhà trường. Tại TDTU. hoạt động nghiên cứu và công bố quốc tế đối với nghiên cứu sinh được quy định rất cụ thể: tất cả các luận án tiến sĩ tại TDTU đều phải có sản phẩm được công bố trên tập san ISI/Scopus. trong đó nghiên cứu sinh phải giữ vai trò tác giả chính thì mới đủ điều kiện bảo vệ trước hội đồng. Đối với học viên cao học. luận văn thạc sĩ có kết quả được công bố trên các tạp chí ISI/Scopus được ưu tiên trong đánh giá kết quả tốt nghiệp.
- Trường Đại học Công nghệ TP. HCM (HUTECH) có số lượng công bố quốc tế đứng thứ 6 cả nước năm 2019 với 554 công bố. Tập trung chú trọng xây dựng và phát triển đội ngũ nghiên cứu chủ chốt. đội ngũ nghiên cứu viên trẻ. có năng lực nghiên cứu; thành lập các viện nghiên cứu như Viện Công nghệ cao Hutech. Viện Công nghệ CIRTECH… là những chính sách thiết thực để đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu và công bố quốc tế cũng như đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao của nhà trường. Hutech cũng tổ chức nhiều hội thảo khoa học quốc tế để nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học. đẩy mạnh khả năng hội nhập. kết nối cùng các chuyên gia. nhà nghiên cứu quốc tế. PGS.TS.Bùi Xuân Lâm – Phó Hiệu trưởng trường ĐH Hutech cho biết: “Tại Hutech. hoạt động giảng dạy của thầy cô giảng viên cũng gắn liền với hoạt động nghiên cứu khoa học. Để hoạt động nghiên cứu ngày càng hiệu quả và đạt được nhiều thành tựu hơn thì việc công bố quốc tế các công trình khoa học là rất cần thiết. Hơn nữa. việc lựa chọn tạp chí. các bước công bố trên các ấn phẩm quốc tế hay những phương pháp tiếp cận cơ sở dữ liệu là những vấn đề hết sức quan trọng để các nhà khoa học trẻ công bố các nghiên cứu của mình. Việc công bố quốc tế không chỉ mang lại lợi ích về mặt khẳng định tác quyền của các thầy cô giảng viên. mà còn hỗ trợ rất tích cực trong việc mang các nghiên cứu khoa học đến gần hơn với cộng đồng. xã hội và đời sống”.
- Đại học Quốc gia TP. HCM đứng thứ 7 cả nước về số công bố quốc tế với 553 công bố năm 2019. ĐH Quốc gia TP HCM xây dựng mục tiêu hướng đến mô hình đại học nghiên cứu. một trung tâm đào tạo. nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ đa ngành. đa lĩnh vực. ĐH Quốc gia TP HCM là nơi tập trung đông đảo đội ngũ tri thức chất lượng cao với hơn 6.000 giảng viên. cán bộ. viên chức và người lao động. trong đó có hơn 1.000 tiến sĩ. giáo sư. phó giáo sư. Nhiều nhà khoa học của ĐH Quốc gia TP HCM đã đạt những giải thưởng khoa học uy tín như PGS.TS Nguyễn Văn Hùng - Trường ĐH Quốc Tế đạt giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2018; PGS.TS Nguyễn Ngọc Điện - Trường ĐH Kinh tế - Luật là người Việt Nam đầu tiên và duy nhất ở châu Á trở thành viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Hải ngoại Pháp; TS Hoàng Thị Đông Quỳ - Trường ĐH Khoa học Tự nhiên và TS Nguyễn Thị Lệ Thu - Trường ĐH Bách Khoa được Hội đồng khoa học L’Oreal - UNESCO trao giải thưởng Nhà khoa học nữ xuất sắc và học bổng nghiên cứu khoa học năm 2018… Xét về hoạt động nghiên cứu khoa học. chúng ta không thể không kể đến những con số ấn tượng nêu bật nội lực nghiên cứu của ĐH Quốc gia TP HCM với 29 Viện nghiên cứu và Trung tâm chuyển giao công nghệ. 50 nhóm nghiên cứu tiêu biểu và 12 phòng thí nghiệm trọng điểm. Đây là những ưu thế vượt bậc để ĐH Quốc gia TP HCM đẩy mạnh nghiên cứu khoa học và công bố quốc tế..
- Viện Khoa học và công nghệ tính toán có 499 bài công bố quốc tế năm 2019. đứng thứ 9 cả nước về số công bố quốc tế. Viện Khoa học và công nghệ tính toán (gọi tắt là Viện) là đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM. với hơn 10 năm hoạt động. Viện đã khẳng định vai trò của mình là một tổ chức nghiên cứu về khoa học và công nghệ tính toán. Để nâng cao năng lực nghiên cứu. đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học và công bố quốc tế. Viện đã tăng cường thu hút nguồn nhân lực tri thức cao cấp. Theo chia sẻ của GS.TS Nguyễn Kỳ Phùng - Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM. Viện trưởng Viện Khoa học và Công nghệ tính toán. trong những vừa năm qua. Viện đã thu hút các chuyên gia. nhà khoa học Việt kiều quay trở về đóng góp. xây dựng thành phố theo đúng định hướng của UBND TP HCM và đạt được nhiều kết quả khởi sắc trong hoạt động nghiên cứu khoa học. công bố quốc tế đối với lĩnh vực y – sinh học và hóa học. Định hướng trong tương lai. Viện tiếp tục thực hiện mục tiêu phát triển. đẩy mạnh chất lượng nghiên cứu. tăng cường số đề tài nghiên cứu mang tính quốc tế hướng đến các bài báo uy tín. tiếp tục tổ chức các hội nghị khoa học quốc tế chất lượng.
KẾT LUẬN
Công bố khoa học trên các tạp chí quốc tế có chất lượng là xu hướng tất yếu nhằm phát triển khoa học và tri thức trên toàn thế giới. Việt Nam nói chung và TP HCM nói riêng cũng không nằm ngoài quy luật này. Công bố khoa học quốc tế góp phần đưa kết quả nghiên cứu trong nước đến với cộng đồng khoa học quốc tế nhằm nâng cao vị thế của quốc gia. của tổ chức và các nhà khoa học
Như Hà